CUR-Aanbeveling 071
Constructieve aspecten bij ontwerp, berekening en detaillering van gevels in metselwerk

Aanbeveling71 Constructieve aspectenbijontwerp, berekening endetaillering van gevels inmetselwerk. I n demeeste gevallen heefteenCUR-Aanbeveling betrekkingopnieuwe materialen en/of nieuwe bouwconstructies waarvoornoggeen algemeen geaccepteerde regels bestaan. Gevelsvanmetselwerk hebbenechtereenlange historie enkunnen dusniet als een nieuwe constructie wordenbestempeld. Ookiser regelgeving beschikbaar waaraan gevels moeten voldoen, metname metbetrekking totsterkte, warmteweerstand en geluidsisolatie. Tochblijkt erbehoefte tebestaan aanaanvullende regelsopconstructief gebied. Dezebehoefte vindtzijnoorzaak vooralinhet feit datdebestaande regelsniet aIle constructieve aspectenbestrijken. Ookblijkt erin de praktijk veeldiscussie teont- staan overdeinterpretatie vanbepaalde onderdelen vandevoorschriften enrichtlijnen. Verder speeltnatuurlijk eenroldat gevelconstructies aanwijzigingen onderhevigzijn.In dit verband kanworden genoemd degedurende delaatste jarenontstane tendenstotgro- ter wordende spouwbreedten, inverb andmet strengere eisenaanhetwarmte-isolerend vermogen. Mededaardoor zijnverschillende typenspouwankers ontwikkeld.Eenande- re belangrijke ontwikkeling ishet toepassen vanmeer dilatatievoegen omscheuren te voorkomen. Ookdedetaillering vanaansluitingen, medeonder invloed vangewijzigde uitvoeringstechnieken, isaan verandering onderhevig.Hetontbreken vanregels voor lateiconstructies wordtduidelijk alseen gemis ervaren. Deze greep uitdeproblematiek laatzien dateen CUR-Aanbeveling voormetselwerkge- vels ineen behoefte voorziet. De inhoud vandeze CUR-Aanbeveling isbeperkt totconstructieve aspecten.Andere bouwkundige aspectenkomendanookniet ofnauwelijks aandeorde. Deconstructieve aspecten betreffen inhoofdzaak deschematisering enberekening vangevels metbetrek- king tothorizontale enverticale belastingen, eisenmetbetrekking totspouwankers en aanbevelingen voordilatatievoegen enlateien. Deze CUR-Aanbeveling isopgesteld inhet kader vanhetCUR-project "Constructief met- selwerk" doorcommissie C 10S "Utilisatie metselwerkonderzoek". Desamenstelling van CUR-onderzoekcommissie C 10S was bijhet verschijnen vandeze Aanbeveling alsvoIgt: ir. J.Stroband (voorzitter), ir.P.de Jong (rapporteur), ir.S.N.M. Wijte(rapporteur), ir. A.Th. Vermeltfoort (secretaris),ing.A.M.H.M.A. Claessens,R.J.van derHam, ir. M.H.M. Nieuwenhuys, ing.M.J. Oversteegen, dr.ir.R.van derPluijm, ing.G.J. Roelofsen, ing.A.E.M. vanderWaart, ing.A.Brink (corresponderend lid),ir.J.H.M. Lavrijssen (corresponderend lid),J.c.van derLippe (corresponderend lid),P.A. Timperman (corresponderend lid),prof.ir. C.S.Kleinman (mentor),ir.M.L. Ywema (coordinator). Deeindredactie vandeze Aanbeveling werdverzorgd doorir.C.A. vander Steen. Deze CUR-Aanbeveling isgoedgekeurd doordeAlgemene Voorschriftencommissie "Metselwerk" . CUR-Aanbeveling 71 INHOUD 1 Onderwerp entoepassingsgebied 4 1.1 Onderwerp 4 1.2 Toepassingsgebied 4 2 Termen endefinities 4 3 Eenheden ensymbolen 5 4 Materialen enmateriaaleigenschappen 6 4.1 Stenen,blokken enelementen 6 4.2 Mortels 6 4.3 Spouwankers 6 4.3.1 Vantoepassing zijndenormen 6 4.3.2 Rekenwaarde uiterstopneembare trekkracht 7 4.3.3 Rekcapaciteit 7 4.3.4 Duurzaamheid 7 4.4 Nevenproducten voorsteenconstructies 7 5 Schematiseren, krachtsverdeling entoetsing 8 5.1 Aigemeen 8 5.2 Schematisering 8 5.3 Dragende gevels 8 5.3.1 Rekenmethoden 8 5.3.2 Toeslagexcentricite it 10 5.3.3 Minimaal draagvermogen 11 5.4 Niet-dragende gevels 11 5.4.1 Aigemeen 11 5.4.2 Toetsing verankering spouwankers 12 5.4.3 Toetsing volgensbijlageA 12 5.4.4 Toetsing metdriedimensionale modellen 12 5.4.5 Toetsing metgrafieken 12 5.4.6 Situaties waarbijvantoetsing magworden afgezien 14 6 lateien 14 6.1 Indeling 14 6.2 Aigemene constructieve aandachtspunten 14 7 Dilatatievoegen 17 7.1 Aigemeen 17 7.2 Dilatatievoegtypen 18 7.3 Dilatatievoegen inhet buitenblad 18 7.3.1 Horizontale dilatatievoegen 18 7.3.2 Verticale dilatatievoegen 19 7.4 Dilatatievoegen inhet binnenblad 22 7.4.1 Bouwfysische dilatatievoegen 22 7.4.2 Bouwtechnische dilatatievoegen 24 8 Detaillering 24 8.1 Aigemeen 24 8.2 Spouwankers 24 8.3 Horizontale verankeringen enkoppelingen 25 8.4 Ondersteuningen 26 Titelsvanvermelde normen CUR-Aanbeveling 71 27 Bijlage A Bijlage B Bijlage CBerekening spouwmuren Grafieken terbepaling rekenwaarde opneembarebelasting Symbolen voordilatatievoegen 28 34 42 CUR-Aanbeveling 71 Onderwerpentoepassingsgebied 1.1 Onderwerp Deze CUR-Aanbeveling bevatregels voorconstructieve aspectenvangevels inmetsel- werk. Deregels betreffen deberekening vanmetselwerk, detoe tepassen verankeringen, de toe tepassen dilatatievoegen, constructieveaspectenvanlateien enveel voorkomende constructieve details. 1.2 Toepassingsgebied Deze CUR-Aanbeveling isvan toepassing opdragende enniet-dragende gevelsvanmet- selwerk, zowelenkel- alsdubbelbladig. Bijdubbelbladige constructies,spouwmuren, kan het binnenblad bestaanuiteen materiaal andersdanmetselwerk. Gewapend metselwerk valt,behoudens lateien,buitenhettoepassingsgebied. Ookgevels waarvan hetbuitenspouwblad integelverband, dusmet doorlopende voegen,wordtuit- gevoerd, vallenbuiten hettoepassingsgebied, tenzijaaneenvan devoorwaarden aof b wordt voldaan: a. Erislintvoegwapening toegepast,zodanigdatdebuigsterkte vanhetgewapende spouwblad tenminste gelijkisaan debuigsterkte vanhetongewapend eninverband gemetselde spouwblad. b. Door middel vanproeven opbasis vanbijlage Bvan NEN 679°:1991 isaangetoond dat debuigsterkte vanhetspouwblad tenminste gelijkisaan debuigsterkte vanhet ongewapend eninverband gemetselde spouwblad. 2 Termenendefinities 2.1 Bouwfysische dilatatievoeg: eendilatatievoeg dienoodzakelijk isals ersprake isvan ver- hinderde vervorming vanhetmetselwerk, uitsluitendtengevolge vandeaansluiting met de ondersteuning, detoegepaste spouwankers endedeuvelwerking vankozijnen. 2.2 Bouwtechnische dilatatievoeg: eendilatatievoeg dienoodzakelijk isals ersprake isvan een andere verhindering vandevervorming vanhetmetselwerk danbijdebouwfysische dila- tatievoeg aanwezig is. 2.3 Contourverankering: eenverankering vaneenbinnen- ofbuitenspouwblad aanofnabij die constructieonderdelen diehet spouwblad steuneninde richting loodrecht opzijn vlak, door middel vanextra spouwankers ofspeciale ankers. 2.4 Dilatatievoeg: eennaad inhet metselwerk diebeweging vandeter weerszijden vande voeg gelegen gedeelten mogelijkmaakt. 2.5 Gekoppelde latei: eendragend elementboveneengevelopening dathet buitenblad onder- steunt endat aan debinnenconstructie isbevestigd. 2.6 Gevuldevoeg: eendilatatievoeg dieaan debuitenzijde isafgesloten meteenvoegvulling of een voegprofiel. 2.7 Glijanker: eenanker datdetwee terweerszijden vaneen dilatatievoeg gelegengedeelten van eenbuitenspouwblad verbindtenwaarbij geenlangskrachten kunnenwordenover- gebracht, ookwisselanker genoemd. 2.8 Koppelanker: eenanker waarmee eenbinnenspouwblad aaneenbouwmuur wordtbevestigd. 2.9 Koudevoeg: eendilatatievoeg, alleentoepasbaar inmetselwerk vanbouwblokken en -stenen vanbeton enkalkzandsteen, waarbijdeblokken enstenen nagenoeg ("koud") tegen elkaar worden geplaatst. 2.10 Lintvoegwapening: inde lintvoeg opgenomen stavenofnetten terversterking vanhet metselwerk. CUR-Aanbeveling71 2.11 Niet-dragende gevel: eengevel diebehalve zijneigen gewicht endewindbelasting geen belasting draagt. 2.12 Openvoeg: eenopen blijvende dilatatievoeg inhet buitenblad. 2.13 PUR-voeg: eenvoeg tussen metselwerk enaansluitend constructiedeel dieterafdichting met polyurethaan-schuim wordtgevuld. 2.14 Samenwerkende latei: eenconstructie boveneengevelopening, bestaandeuiteen trek- band vanbeton oflintvoegwapening eneen door heterboven gelegenmetselwerk gevormde drukboog. 2.15 Spouwanker: eenanker voorhetverbinden vaneenbinnen- eneen buitenspouwblad van een spouwmuur. 2.16 Spouwbreedte: deafstand tussenhetbinnenblad enhet buitenblad vaneenspouwmuur. 2.17 Spouwmuur: eenmum bestaande uiteen binnen- eneen buitenspouwblad, metelkaar verbonden doorspouwankers engescheiden dooreenspouw die(gedeeltelijk) metiso- latiemateriaal isgevuld. 2.18 Tegelverband: eenmetselverband waarbijdestenen rechtboven elkaarzijngeplaatst en waarbij zodoende doorgaande stootvoegen ontstaan. 2.19 Veeranker: eenanker waarmee eenniet-dragend binnenspouwblad wordtbevestigd aan de binnenconstructie enwaarbij welhorizontale maargeenverticale krachten kunnen worden overgebracht. 2.20 Zelfdragende latei: eendragend elementboveneengevelopening, meestalbestaande uit een balk vangewapend ofvoorgespannen beton. 3 Symbolen De tegebruiken eenhedenmoeteninovereenstemming zijnmet hetInternationaal stel- sel van Eenhden (SI),zoals vermeld inhoofdstuk 4(tabellen 6,8en9)en bijlage Avan NEN 999:1977 enmet NEN IOOO:1993 F rep Fu;d H Mu;d N'd b h Co c, fc;d ft;rep fm;Ld is de muuroppervlakte perspouwanker is de elasticiteitsmodulus vanspouwankers is de rekenwaarde vandegrootst optredende normaalkracht inde spouwankers is de representatieve (ofkarakteristieke) waardevande(door defabrikant of leverancier opgegeven) opneembare trelduachtvanspouwankers inde uiterste grenstoestand is de rekenwaarde vandeuiterste opneembare trekkracht is de hoogte vandewand is de rekenwaarde vanhetuiterst opneembare buigendmoment is de rekenwaarde vandenormaalkracht is de breedte vandewand is de dikte vandewand is de grootste excentriciteit overdehoogte is de excentriciteit inhet midden vandehoogte indien Co optreedt aaneen der beide uiteinden enisde grootste vandeaan debeide uiteinden optredende excentriciteiten indien Co niet aaneenderbeide uiteinden optreedt; c, is negatief als c, en Co verschillend vanteken zijn is de rekenwaarde vandehechtsterkte is de representatieve hechtsterkte is de rekenwaarde vandebuigtreksterkte vanmetselwerk loodrecht op delintvoegen CUR-Aanbeveling 71 jt;rep h;rep fd Is prep pw;d pw;e;d pw;u;d 0' Et;rep YJ YM Ym 360 N/mm 2; ? representatieve rekbijmaximale belasting: Et;rep .;:> 5 %; ? elasticiteitsmodulus Es .;:> 1,8 .ro 5 N/mm 2? 5. Bijniet-dragende gevelsmagslechts vangesteunde binnenspouwbladen worden uitgegaan alsgebruik wordtgemaakt vanduurzaam constructieve voorzieningen, bijvoorbeeld inde vorm vanveerankers, dieinde uiterste grenstoestand eenhori- zontale belasting kunnenoverbrengen vantenminste 1,2kN/m toteen hoogte van 10 mboven hetaansluitende terreinenvan 1,5kN/m bijeen hoogte vanmeer dan 10 mboven hetaansluitende terrein.PUR-voegen endaarmee vergelijkbare afdich- tingen mogen nietalszodanig wordenbeschouwd. Indiendebuitenspouwbladen zijn gesteund (ziepunt 6),mogen beidegenoemde waardenmet0,5kN/m worden gereduceerd. 6. Vangesteunde buitenspouwbladen magworden uitgegaan alsdeze bladen opvloer- hoogte zodanig aandevloeren worden gekoppeld, datinde uiterste grenstoestand een horizon talebelasting naardevloeren kanworden overgebracht vantenminste 2,5 kN/m toteen hoogte vanromboven hetaansluitende terreinenvan 3,0kN/m bij een hoogte vanmeer danromboven hetaansluitende terrein. De bedoelde steunmoetzodanig wordenuitgevoerd, datdevervormingen vanhet buitenspouwblad inhoogterichting nietteveel worden belemmerd. Zieverder ook lid bvan 8.3"Koppelankers opvloerhoogte". 7. Alsinde berekening vangevels gebruik wordtgemaakt vanhorizontaal gesteunde randen vangevels, zodatdriezijdig opgelegde geveldelen ontstaan(ziefiguur bI7), moet langs dieranden eenhorizontale belastinginde uiterste grenstoestand lam- nen worden overgebracht van1,5kN/m toteen hoogte vanromboven hetaanslui- CUR-Aanbeveling 71 tendeterrein envan 2,0 kNjm bijeen hoogte vanmeer dan IO mboven hetaan- sluitende terrein. 8. Bijhet aflezen vandegrafieken magrechtlijnige interpolatie wordentoegepast. 5.4.6 Situaties waarbijvantoetsing magworden afgezien Als wordt voldaan aandeinart. 3 van NPR 679I:I991 gegevenvoorwaarden, magtoet- sing vaneen gevel opwind achterwege blijven. De inart. 3 van NPR 679I:I991 onderhgegeven voorwaarde geldtookvoor spouwankers met eenniet-ronde doorsnedewaarvanaangetoond kanworden datdeopneembare druk- kracht tenminste gelijkisaan hetbedoelde anker04.Devergelijkingsproeven moeten worden uitgevoerd volgensontw.NEN-EN 846-5 ofontw. NEN-EN 846-6, zieook 4.3-3. Als alternatief voordevergelijkingsproeven magookeenequivalente diameterworden bepaald, zodanigdatdebuigstijfheid gelijkisaan dekleinste buigstijfheid vanhetwer- kelijke anker. 6 lateien 6.1 Indeling De boven gevelopeningen aantebrengen lateienworden onderscheiden alsvoIgt: a. Naar dewijze vanbelastingafdracht: 1. De belasting vanhetbuitenblad wordtopgevangen dooreenlatei inhet buiten- blad endebelasting vanhetbinnenblad dooreenlatei inhet binnenblad. 2. De belasting vanhetbuitenblad wordtgedragen dooreenlatei dieaan debin- nenconstructie isbevestigd. 3. Beide spouwbladen wordendooreenendezelfde lateigedragen. b. Naar constructieve werking: 1. Zelfdragend 2. Samenwerkend c. Naar materiaal 1. Gewapend ofvoorgespannen metselwerk 2. Gewapend ofvoorgespannen beton 3. Staal Op grond vandeze indeling kunnendevolgende lateitypen wordenonderscheiden: a. Zelfdragende lateieninhet buitenblad ofbinnenblad. Dezebestaan meestal uitbal- ken vangewapend ofvoorgespannen beton. b. Gekoppelde lateidiedebelasting vanhetbuitenblad viaeen staalprofiel, stalenmet- selwerkdragers ofeen gelsoleerde betonbandoverdraagtnaardebinnenconstructie. c. Gekoppelde zelfdragende lateidiezowel hetbinnenblad alshet buitenblad draagt, meestal inde vorm vaneengewapende ofvoorgespannen betonnenneuslateiofeen stalen latei,bijvoorbeeld inde vorm vaneenhoedligger. d. Eensamenwerkende latei.Dezebestaat uiteen trekband vangewapend ofvoorge- spannen beton,voorgespannen baksteenoflintvoegwapening eneen drukboog die wordt gevormd doorhetmetselwerk bovendetrekband. 6.2 Aigemene constructieve aandachtspunten Bij het ontwerp vanlateien geldendevolgende aandachtspunten: a. Zelfdragende latei Bij zelfdragende lateienwordtgeengebruik gemaakt vandedrukboog diegeleverd wordt doorhetboven delatei gelegen metselwerk, ditintegenstelling totsamen- werkende lateien,zied.Dit uitgangspunt leidttoteen minder kritische verbinding tussen lateienmetselwerk, omdathieringeenhorizontale schuifspanningen over- gebracht behoeven teworden. CUR-Aanbeveling71 Voor zelfdragende lateiengeldt: ? Door debovenbelasting wordtdezelfdragende lateiopbuiging belast.Bijde berekening opbuiging mageenbelastingreductie wordentoegepast alswordt aangetoond dateen deel vandebelasting doorgewelfwerking inhet metselwerk kan worden opgenomen. Deinrekening tebrengen belasting kandanworden beperkt tothet gewicht vanhetmetselwerk binneneengelijkzijdige driehoekmet zijden terlengte vandedagmaat vandelatei, vermeerderd metdebel asting door eventueel binnenditdeel opgelegde vloerenofbalken (ziefiguur 2a).De genoemde belastingreductie isniet toegestaan alsdedriehoek wordtdoorsneden door openingen. ? Bij deberekening vandelatei opdwarskracht geldtdereductie vandebelasting alleen alsergeen dilatatievoeg aanwezigisin het metselwerk bovendedag van de opening enwordt aangetoond datterplaatse geenscheurvorming zaloptre- den (ziefiguur 2b),alsmede wordtaangetoond datdedwarskrachtsterkte vanhet metselwerk voldoendeis. ? Behalve opsterkte moetdelatei ookworden berekend opstijfheid. amscheur- vorming inhet metselwerk tevoorkomen, magdebijkomende doorbuiging niet meer bedragen dan 0,001 maaldeoverspanning. ? Als boven dedag van deopening dilatatievoegen wordenaangebracht, moetde latei aandeeinden vrijworden gehouden englijdend wordenopgelegd (zie figuur 2b). ? Bij toepassing vanzelfdragende lateienwaarvan destijfheid significant kleineris dan destijfheid vanhetmetselwerk datdoor delatei gedragen zoumoeten wor- den, bijvoorbeeld zoalsbijdetoepassing vanstalen hoeklijnlateien vaakhetgeval is, moet rekening wordengehouden methetmogelijk ontstaanvanscheurvor- ming inhet metselwerk. Bijhet toetsen vandebruikbaarheidsgrenstoestand heeft hetmetselwerk eentreksterkte. Scheurvorming zaloptreden alsdetrek- spanningen inhet metselwerk vangelijke grootte worden alsdetreksterkte. di1latievaegen , \ I I extra belasting m.b.t. dwarskracht latei -01 1, - I , I , I- I I I I I I I I I I I L ~ I---~---I I\ i //\\ i I \ I / \I I I I I I I I I I I I L ~ a zander dilatatievaegen b met dilatatievaegen Figuur 2 Krachtswerking zelfdragendelatei b. Gekoppelde lateien Bij gekoppelde lateienishet buitenblad terplaatse vandelatei gekoppeld aanhet binnenblad. Omdatvervormingsverschillen tussenhetbuitenblad endebinnen- constructie, metname doortemperatuurveranderingen, hierbijworden belem- merd, kunnen scheuren ontstaan. Hetverdient daaromaanbeveling omhetmet- selwerk aandeeinden vandelatei verticaal tedilateren, zieook 7· CUR-Aanbeveling 71 c.Gekoppelde zelfdragende lateien Bij deze lateien moetrekening wordengehouden metwringing inde lateien door eventuele verschillen inbelasting uithet binnen- enbuitenblad. Verdergeldende onder bgenoemde aanbevelingen. I trekelement Figuur 3 Krachtswerking samenwerkende latei(metofzander dilatatievaeg) d. Samenwerkende lateien De samenwerkende lateiisgebaseerd ophet principe vaneenboog mettrekband (zie figuur 3). De trekband bestaatuiteen element vanvoorgespannen ofgewapend beton,ofuit lintvoegwapening. Deboog iseen door hetmetselwerk bovendetrekband gevorm- de denkbeeldige drukboog.Essentieelvooreengoede werking isde overdracht van de spatkracht uitdeboog naardetrekband. Hiervoorgeldt: ? Bij een trekelement moetvoldoende opleglengte wordentoegepast omdeoptre- dende schuifkracht inde lintvoeg tussenbetonenmetselwerk tekunnen opne- men enom voldoende verankeringslengte voordetrekband terealiseren. ? Om eenboog tekunnen vormen, moethetmetselwerk bovendeopening een zekere minimale hoogtetebezitten. Dezehoogte isafhankelijk vandetheoreti- sche overs panning vandelatei. ? Om tevoorkomen dathet metselwerk doorkrimp- entemperatuurverschillen ten opzichte vandebetonnen trekbandkanverschuiven, zodatdesamenwerking tus- sen detrekband endedrukboog wordtverbroken, moetdeovers panning worden beperkt. ? Bij toepassing vanlintvoegwapening moetvoldoende verankeringslengte wor- den toegepast. Debenodigde wapeningmoetnietalleen zorgen voorvoldoende sterkte, maarookvoor voldoende scheurbeperking. Toelichting Nadere richtlijnen ophet gebied vanIintvoegwapening kunnenworden ontleend aanCUR-rapport 98-4 "Gewapend envoorgespannen metselwerk"endeBeoordelingsrichtlijn BRL2120 "Geprefabriceerde met- selwerkwapening opbasis vanstaal", ? Eventuele verticaledilatatievoegen inhet metselwerk mogenslechtsworden aan- gebracht aanheteinde vandetrekband, dusaltijd openige afstand vanafdedag van demuuropening. Delatei moet aandeonderzijde glijdendwordenopgelegd. ? Tijdens deuitvoering moetdelatei worden onderstempeld. CUR-Aanbeveling71 7 Dilatatievoegen 7.1 Aigemeen Bij het ontwerp vangevels inmetselwerk moetrekening wordengehouden metopge- legde vervormingen doortemperatuurveranderingen enkrimp. Omdat dezevervormin- gen veelal ineen bepaalde mateworden verhinderd, zullenspanningen ontstaan.De treks panning enkunnen bijvoldoende graotteleidentotscheuren. Hetontwerp vande dilatatievoegen moetgericht zijnophet zoveel mogelijk voorkomen vandeze scheuren. De normaal aanwezige oorzakenvanverhinderingen zijndeaansluiting vanhetgevel- viak metzijnondersteuning, detoegepaste spouwankers endedeuvelwerking vankozij- nen. Dilatatievoegen dienoodzakelijk zijnomscheurvorming bijdeze typen vanverhindering te voorkomen, wordenbouwfysische dilatatievoegen genoemd. Verder kunnen ookdoor hetkiezen vaneenbepaaide detailleringswijze verhinderingen worden gecreeerd. Eenvoorbeeid hiervaniseen koppeling tussenhetbinnen- enbui- tenblad dooreenmet me.tselwerkdragers uitgevoerdelatei. Dilatatievoegen, dienoodzakelijk zijnvanwege eengekozen detailleringswijze, worden bouwtechnische dilatatievoegengenoemd. Andere voorbeeiden vanbouwtechnische dilatatievoegenzijndilatatievoegen dienodig zijn terplaatse vangebouwdilataties endilatatievoegen dienodig zijnterbeperking van geluidsoverdracht. Bouwtechnische dilatatievoegenkunneninbepaaide gevallenachterwege wordengeIa- ten aiseen andere detaillering wordttoegepast. Bouwfysische dilatatiesmoetenaltijd worden toegepast. Behaive metscheurvorming doortrekspanningen, moetookrekening wordengehouden met mogelijke schadedoorhetstuiken vanhetmetselwerk doorverhinderde uitzetting bij een temperatuurverhoging. Zonodig moet ookrekening wordengehouden met hygrische vervormingen, bijvoorbeeldzwellingdoorwateropname. Bijbaksteen isde krimp zodanig gering,datverhinderde vervormingen inhoofdzaak verbandhoudenmet thermische lengteveranderingen. Dilataties kunnenooknodig zijninsituaties waarbijhetbeschouwde geveldeelisonder- steund doorsteunpunten meteenverschillende stijfheidofdoor steunpunten diezich op een verschillend niveaubevinden. Indien hettoepassen vandilatatievoegen totesthetische ofandere bezwaren Ieidt,kanhet probleem vanscheurvorming inveel gevallen wordenverminderd doortoepassing van gewapend metselwerk. Hierbijmoetwelinhet oog worden gehouden datwapening geen scheuren kanvoorkomen, maaralleen kanzorgen vooreenminder gratescheurwijdte in vergelijking metongewapend metselwerk.Doortewapenen opplaatsen waarscheur- vorming iste verwachten, kandescheurwijdte opdie plaatsen toteen aanvaardbaar niveau worden beperkt. Ookeencombinatie vanvoegen enwapening isdenkbaar, bij- voorbeeld dooropdehoeken voegenaantebrengen enter plaatse vangevelopeningen lintvoegwapening toetepassen. Toepassing vanwapening Ieidtindat geval totvermin- de ring vanhetaantal dilatatievoegen. Vooralbouwtechnische dilatatievoegenkunnenin een aantal gevallen achterwege wordengelatenaiswapening wordttoegepast omde scheurwijdte tebeperken. Toelichting Voor meer informatie overgewapend metselwerk wordtverwezen naarCUR-rapport 98-4"Gewapend envoorge- spannen metselwerk". De in7.3 en7.4 gegeven richtlijnen hebbengeenwetenschappeIijke achtergrondmaar zijn gratendeels gebaseerdoppraktijkervaringen endedaarop gestoeide richtlijnen van de branche-organisaties vandefabrikanten. In bijiage Cis een methode beschreven voorhetweergeven vandediverse dilatatievoe- gen. CUR-Aanbeveling 71 7.2Dilatatievoegtypen Er wordt onderscheid gemaakttussenverschillende uitvoeringswijzen vandilatatievoe- gen (ziefiguur 4),namelijk: a. koude voeg Een koude voegisalleen toepasbaar inmetselwerk vanbouwblokken en-stenen van beton enkalkzandsteen. Hierbijworden deblokken enstenen terplaatse vande dilatatievoegen nagenoeg("koud")tegenelkaar geplaatst enniet verder afgewerkt. Afhankelijk vanhettoegepaste isolatiemateriaal kaneenwaterwerende folievanbij- voorbeeld 300 mm brede DPCnoodzakelijk zijn. b. open voeg Een open voegistoepasbaar inhet buitenblad bijmetselwerk inbaksteen. De voegbreedte moet5mm bedragen. Dezevoegmoet volledig vrijzijn vanspecie- baarden enkan worden aangebracht metbehulp vaneenaluminium ofkunststof strip dieaan hetmetselprofiel wordtbevestigd. c. gevulde voeg Een gevulde voegistoepasbaar bijmetselwerk inbaksteen, bouwblokken en-stenen van beton enkalkzandsteen. Devoeg moet tenminste 10 mm breed tezijn enkan op verschillende manierenwordenafgewerkt: meteenterugliggende kitvoegop rugvulling, metweerbestendig schuimbandofmet speciaal hiervoor ontwikkelde afdichtingsprofielen. a) koude voeg ~ b) open voeg ~W --#-5mmvoor baksteen c) gevulde voeg terugliggendekitvoegopfoamrug of weerbestendig schuimbad Figuur 4 verschillende typendilatatievoeg 7.3 Dilatatievoegen inhet buitenblad 7.3.1 Horizontale dilatatievoegen Horizontale dilatatievoegen inhet buitenblad moetenwordentoegepast alsdetever- wachten vervormingsverschillen tussenhetbinnen- enbuitenblad totproblemen gaan leiden bijdeaansluitingen tussenhetbinnen- enbuitenblad. Ditsoort aansluitingen kunnen bijvoorbeeld wordengevormd doorkozijnen, dakranden enbalkons. lndien deverbinding tussenhetbinnen- enbuitenblad uitsluitend bestaatuitspouwan- kers, iseen verplaatsingsverschil toelaatbaardatgelijk isaan devervormingscapaciteit van despouwankers. Bijdebepaling vanhetverplaatsingsverschil tussenhetbuitenblad en debinnenconstructie moetrekening wordengehouden mettemperatuur- enkrimp- CUR-Aanbeveling71 verschillen. Bijdragende binnenbladen moetbovendien rekeningwordengehouden met de kruipvervorming hiervan. Bij deberekening vandethermische vervormingen kunnendelineaire uitzettingscoeffi- cienten worden ontleend aantabels vanNEN 6790:1991. Van eenberekening magworden afgezien alseen vervormingsverschil wordtaangehou- den van 0,2 mm/m bijbaksteen en 0,3 mm/m bijoverige steenachtige materialenover de ononderbroken hoogtevanhetbuitenblad. Bij gevels waarvan devervorming vanhetbuitenblad nietwordt belemmerd andersdan door spouwankers, moetdetoelaatbare onderlingeafstandvandehorizon taledilatatie- voegen worden bepaald aandehand vaneenberekening. Vaneenberekening magwor- den afgezien indiendeonderlinge afstandvandedilatatievoegen wordtbeperkt tot II m. Indien inde gevel kozijnen endergelijke zijnopgenomen, moetdeafstand tussende horizontale dilatatiesbijvoorkeur wordenbeperkttoteen afstand diegelijk isaan twee- maal degebruikelijke hoogtevaneenkantoorgebouwlaag ofwoonlaag. Deeerste hori- zontale voegmagopdrie maal degebruikelijke hoogtevaneenbouwlaag bovenhetmaai- veld worden aangebracht. De horizontale dilatatievoeg moetworden aangebracht ondereenopvangconstructie voor het hoger gelegen metselwerk. Eenopvangconstructie kanbestaan uit: ? eengeprefabriceerde zelfdragendebetonband; ? eenstalen hoekprofiel; ? eenstalen oplegschoen. In figuur Szijn enkele detailsmetbetrekking tothorizontale dilatatievoegen gegeven. waterdichte strook 8 8 o ,..... III Baksteen-hetonband Baksteen wordtkoudop het boekstaal gemetseld m-- ',(~,' i= /.( r~- standaard voegbreedte Standaard voeghreedte Betonband Figuur 5 Horizontale dilatatievoegen Opl~gschoentjes 7.3.2 Verticale dilatatievoegen Verticale dilatatievoegen zijnnoodzakelijk zijnomscheurvorming inhet metselwerk te voorkomen, zie7.1. Toelichting Voor demaxima Ieafstand tussendeverticale bouwfysische voegenworden doordeverschillende leveranciersdevol- gende richtlijnen gehanteerd: In een wand zonder openingen magdeafstand tussentweevoegen, afhankelijk vanhettype metselwerk, nietmeer bedragen dan (H ishoogte metselwerk): baksteen: noordgevels 14m kalkzandsteen, overige gevels afhankelijk vanhettype gevelsteen: 12 m 4,5 tot6m CUR-Aanbeveling 71 grindbetonsteen:maasformaatengroter: waalformaat: donkerkleurig (aileformaten): 8 m of 5 H 7 m of 4,5 H 6 m of 4 H Bij toepassing vanlijmmortel inmetselwerk vanbetonsteen, moetendemaximale afstanden met10tot 20 % worden gerduceerd. Bijandere betonsoorten dangrindbeton kunnenanderewaarden gelden. In een wand metgevelopeningen, zoalskozijnen endergelijke, kanhet, afhankelijk vandemate vanbelemmering, noodzakelijk zijnomdehiervoor genoemde afstandensterktereduceren. am schade ophoeken tevoorkomen, moetenerinofbij eenhoek waarlange gevelvlak- ken opelkaar aansluiten, dilatatievoegen wordenaangebracht (ziefiguur 6a).Alseen voeg opdehoek omesthetische redenenongewenst is,kunnen inbeide gevelvlakken dilatatievoegen binneneenafstand vantenhoogste 4,0 mvanaf dehoek worden aange- bracht. Dezevoegen kunnen daneventueel samenvallen metandere voegen inhet gevel- vlak (ziefiguur 6b). dilatatievoeg ~ I .'tltaJ \.;1\ " . ,; dilatatievoeg 6b o o o ""' ~ ro S 6a u ",. - ,:'- I \V .i' /\ / \/ \, il\ ,t , ,7'/- ¥ ,j" /Y- #' # t dilatatievoeg Figuur 6 Hoekdetails Behalve denoodzaak bouwfysische dilatatievoegen ingrote gevelvlakken aantebrengen, do en zich situaties voorwaar het,uitoogpunt vanschadebeperking, aanbevelingverdient dilatatievoegen toetepassen. Ditzijn dezogenaamde bouwtechnische dilatatievoegen. Deze situaties houdenverband metdeconstructieve enbouwkundige detaillering. Hiervoor geldendevolgende aanbevelingen: a. Verticale dilataties inde hoofddraagconstructie Ter plaatse vanverticale dilataties inde draagconstructie moetookhetgevelmetsel- werk worden gedilateerd. Dedilatatievoegbreedte moetworden afgestemd opde mogelijke vervormingen vandeconstructie, Devoeg inhet metselwerk kanworden afgesloten meteenkitoprugvulling, meteenstrip ofmet eenvoegprofiel. b. Metselwerk opvloeren enbalken Omdat destijfheid vanhetmetselwerk datopvloeren enjofbalken wordtgeplaatst vaak groot isten opzichte vandestijfheid vandeondersteunende vloerofbalk, leidt het optreden vandoorbuigingen inde vloer ofbalk tothet ontstaan vantrekspan- ningen inhet metselwerk. Omdatdezetrekspanningen kunnenleiden totscheuren, moet dedoorbuiging vandeondersteunende constructiewordenbeperkt. Alsalter- natief kandestijfheid vanhetmetselwerk wordenverkleind doorhetaanbrengen van dilatatievoegen. kalkzandsteen: CUR-Aanbeveling 71 Toelichting: Door deverschillende leverancierswordendevolgende waardengehanteerd alsmaximale doorbuiging, waar- bij het aanbrengen vandilatatievoegen achterwegekanblijven: baksteen: Ub;jk,;2mm Ub;jk ishierbij debijkomende doorbuiging dieoptreedt nahet metselen, waarbij wordtaangenomen datdestenen voorhetvervaardigen vandewand reeds opdeondersteunende constructiezijngeplaatst. geen specifieke eisen betonsteen: Ub;jk ,; 0,001 f cep Ub;jk ishierbij devolledige bijkomende doorbuiging nahet vervaardigen vande ondersteunende constructie,dusinclusief deonmiddellijke doorbuiging veroorzaakt doorhetgewicht vandestenen. Als dilatatievoegen wordenaangebracht, moetendezeworden aangebracht boven de steunpunten envoorts zodanig datU-vormige gevelvlakken wordenvoorkomen, Gevelvlakken diebestaan uitpenanten, borstweringen encombinaties daarvanin een L-vorm, zullenminder schadeondervinden vanhetdoorbuigen vandeonder- steunende constructie. Infiguur 7is een voorbeeld vandebedoelde situatieweer- gegeven. Als deborstwering onderhetraam langer isdan circa 40% vandeovers panning van de vloer ofgalerij, verdient hetaanbeveling aanbeide zijden vandeborstwering dila- tatievoegen aantebrengen. Verdermoethetmetselwerk losworden gehouden van consoles. dilatatie Figuur 7 Metselwerk opgalerijvloer c. Koppeling doorlateien ensteunpunten opverschillende niveaus Lateien voorhetopvangen vanhetmetselwerk vanhetbuitenblad bovenraam-of deuropeningen, dieworden bevestigd aandebinnenconstructie ofdie tevens die- nen alslatei voor hetbinnenspouwblad, zullendevervorming vanhetbuiten- spouwblad belemmeren. Meeralgemeen geldtdathet buitenblad doorhetverschil in opbouw enondersteuningswijze eenander vervormingsgedrag vertoontdanhet binnenblad. Dehoofddraagconstructie zaldoor krimp, kruipentemperatuur een andere verticale vervorming ondergaandanhetbuitenblad. Dezeeffecten kunnen leiden totscheuren. Daarommoet,inde situatie waarhetmetselwerk opverschil- lende niveaus wordtondersteund, hetmetselwerk zodanigwordengedilateerd dat de ondersteuningen opdeverschillende niveausnietmet elkaar zijnverbonden. In figuur 8zijn twee voorbeelden gegevenwaarindebedoelde voegenzijnaangegeven. CUR-Aanbeveling 71 dilatatie latei dilataties Latei aanhinnenspouwconstructie Dilatatieh{idakvloeraansluiting Figuur 8 Gekoppelde lateienenverschillende ondersteuningsniveaus d. Dilataties bijbalkons enloggia's Bij uitdegevel stekende bouwelementen, zoalseengedeeltelijk inpandigbalkon, zijn erverschillende redenenomvoegen toetepassen. Alshetmetselwerk omde hoek doorgaat, iser een dilatatievoeg nodig,zoalsbijdebouwfysische dilatatievoe- gen isbeschreven. Verderiseen dilatatievoeg nodigomdat hetmetselwerk ophet balkon ophet balkonniveau wordtondersteund, terwijlhetnaast hetbalkon gele- gen metselwerk opeen lager niveau wordtgedragen. Alserom esthetische redenen voor wordt gekozen devoeg nietinde gevel maar omdehoek inhet loggiagedeelte te plaatsen, moethetaan degevel vastzittende deelworden geplaatst opeen 10 mm dikke laagpolystyreenschuim. Hierdoorwordenzowelverticale alshorizon tale bewegingen tenopzichte vandebetonconstructie vanhetbalkon mogelijk gemaakt. In figuur 9is dit verduidelijkt. Hetmetselwerk ophet balkon moetopeen glijfolie worden geplaatst omscheurvorming tengevolge vanhetdoorbuigen vanhetmet- selwerk tevoorkomen. Vanwegedeuitvoeringsgevoeligheid vandeinde rechter figuur gegeven oplossing verdientdelinkerfiguur devoorkeur. Figuur 9 Aansluiting aanbalkons 7.4 Dilatatievoegen inhet binnenblad 7.4.1 Bouwfysische dilatatievoegen Ook bijhet binnenblad moetrekening wordengehouden meteeneventueel ontstaanvan trekspanningen doorverhinderde vervormingalsgevolg vantemperatuur enkrimp. De grootte vandetemperatuurvariaties isin het binnenblad echteraanzienlijk kleinerdan van hetbuitenblad. Daarstaattegenover datvoor hetbinnenblad veelalmaterialen wor- den toegepast dieaanzienlijk meerkrimp vertonen dandeinhet buitenblad dikwijlstoe- gepaste baksteen. CUR-Aanbeveling71 Bij toepassing vanbakstenen binnenbladen zijngeen bouwfysische dilatatiesnoodzake- lijk. Als hetbinnenblad dragendwordtuitgevoerd, moet,behalve meteenverhindering door de aansluiting aandeonderzijde vandewand, ookrekening wordengehouden meteen verhindering vandevervormingen aandebovenzijde vandewand. De plaats vandilatatievoegen inhet binnenblad moetworden afgestemd metdeplaats van devoegen inhet buitenblad. Hetheeft devoorkeur ombeide voegen nietopdezelf- de plaats inde gevel aantebrengen. In binnenspouwbladen kunnenvoorbouwfysische dilatatievoegen bijbetonsteen de koude voegenbij kalkzandsteen deopen voegmeteenvoegbreedte van I a 2 mm wor- den toegepast, indiendespouwisolatie luchtdichtis.Bij overige toepassingen moeteen gevulde voegvan IO mm worden toegepast. In wandgedeelten diedienst moeten doenalsstabiliteitswanden, mogengeendilatatie- voegen worden aangebracht, tenzijwordt aangetoond datdedilatatievoegen constructief verantwoord zijn. Toelichting De hieronder gegevenaanbevelingen geldenvoorbinnenbladen dieworden samengesteld uitmaterialen meteensig- nificante uitdrogingskrimp. Hierbijwordtwelonderscheid gemaakttussenkalkzandsteen enbetonsteen. Deprak- tijkervaring heeftnamelijk geleerddatersignificante verschilleninscheurgedrag tussenbeidematerialen bestaan. De maximale voegafstand inwanden vervaardigd uitkalkzandsteen, wordtbepaald doordemate vanbelemmering van devervormingen. Voordeverticale beeindiging wordendoordeleverancier zesgevallen onderscheiden. Deze gevallen, metdebijbehorende maximaalaantehouden voegafstand, uitgedruktinde wandhoogte H,zijn voor niet- dragende wandenmeteendikte gelljk aanofkleiner dan200 mm: 1. Beide einden onbelemmerd 3,2 H 2. Een eind onbelemmerd eneen eind matig belemmerd 2,7 H 3. Beide einden matigbelemmerd 1,9 H 4. Een eind onbelemmerd eneen eind sterk belemmerd 1,6 H 5. Een eind matig belemmerd eneen eind sterk belemmerd 1,3 H 6. Beide einden sterkbelemmerd 1,0 H Voor dragende wanden,waarbijbelemmering langsbeide horizontale begrenzingen vandewand optreedt, moeten de gegeven waarden metcirca 25 % worden gereduceerd. Voorwanden dikkerdan200 mm kunnen ailewaarden met circa 10 % worden verhoogd. Van eenmatige belemmering magworden uitgegaan alsdewand aanhetbetreffende eindisverbonden meteen dwarswand, waarvandedikte kleiner danofgelijk isaan dedikte vandebeschouwde wand.Bijverbinding aaneen dwarswand meteengrotere diktemoetvansterke belemmering wordenuitgegaan. De maximale voegafstand inbinnenbladen vervaardigduitbeton zijninde regel gelijk aandevoegafstanden zoalsdie worden gehanteerd voorhetbuitenblad. Demaximale voegafstanden voorbinnenbladen vervaardigduitgrindbe- tonstenen zijn (H isde hoogte vanhetmetselwerk): wanden vervaardigd metmaasformaat engrater: wanden vervaardigd metwaalformaat: 8 m of 5 H 7 m of 4,5 H Aanvullend opdeze algemene richtlijnen geldt: a. Bijeen sprong inde wanddikte moetaltijdeenvoeg worden aangebracht. b. Wanden metopeningen voorramen endeuren moeten tenminste aaneen zijde vandeopening wordengedila- teerd. Devoeg moet worden aangebracht langsdekozijnopeningen ofter plaatse vandedichtstbijgelegen stoot- voeg inhet metselwerk. Bijlateien boveneenopening moetdevoeg langs deeinden vandelate; worden gesi- tueerd. Hierbijmoeten delateien glljdend wordenopgelegd. (figuur10). e. Wandgedeelten onderopeningen, waarvandebreedte groterisdan 3maal dehoogte, moetenaanbeide zijden worden gedilateerd. d. Inborstweringen onderkozijnen, waarbijdelengte vandeborstwering groterisdan 5maal dehoogte, moetin aanvulling ope.in het midden eenvoeg worden aangebracht. CUR-Aanbeveling 71 I I h I : I LJ dilatatie langslalei (latei glijdend opleggen) dilatatie langskozijnopeningen penanten zoveelmogelijk onafhankelijk lalenbewegen Figuur 10 Dilataties terplaatse vanopeningen 7.4.2 Bouwtechnische dilatatievoegen Behalve bouwfysische dilatatieskunnenbouwtechnische dilatatiesnoodzakelijk zijn. Enkele vandeze situaties zijn: a. Wanden ondersteund dooreendoorbuigende ondergrond Hier moet boven ofmaximaal opeen meter vanafdesteunpunten eendilatatievoeg worden aangebracht. Bovendienmoetendezewanden bijvoorkeur nietworden ver- bonden metdeondergrond, bijvoorbeelddoorzeteplaatsen opgestraoid zand, kunststoffolie ofeen kunststofprofiel. b. Aanelkaar grenzende wanddelen metverschillende bovenbelastingen Tussen dezewanden kanhetaanbrengen vaneenvoeg nodig zijn.Hetzelfde geldt voor wanden langstrapgaten. Voor bouwtechnische dilatatievoegeninhet binnenblad kunnendezelfde dilatatievoeg- typen worden gebruikt alsgenoemd in 7.2. Koude voegen ofopen voegen meteen beperkte voegbreedte zijnechter niettoepasbaar alsdilatatievoegen nodigzijnvanwege het plaatsen vaneenwand opeen doorbuigende ondergrond.Hiermoet eengevulde dilatatievoeg meteenvoegdikte vantenminste IO mm worden toegepast. Devoegen moeten worden afgewerkt meteenelastische enluchtdichte vullingenzodanig worden afgewerkt datvariaties invoegbreedte zoweinig mogelijk opvallen. Ter plaatse vangebouwdilataties moetenookinde binnenspouwbladen dilatatievoegen worden aangebracht. Devoegwijdte moetworden afgestemd opdie van degebouwdila- tatie. 8 Detaillering 8.1 Aigemeen Gevels inmetselwerk vrageneenzorgvuldige detaillering. Informatiehieroverkanwor- den ontleend aanhandboeken enaan door debranches uitgegeven richtlijnenenbro- chures. In het kader vandeze aanbeveling blijftdebehandeling vandedetaillering beperkt totenkele constructieve aandachtspunten. Eendeel hiervan isreeds behandeld in hoofdstuk 6en 7. 8.2 Spouwankers Afgezien vaneventuele gesteunde randenmoeten spouwankers zogelijkmatig mogelijk over deoppervlakte vandegevel worden verdeeld. Hiertoemoetendeafstanden tussen de ankers inverticale richtingongeveer gelijkzijnaandieinde horizontale richting.Bij smalle penanten moetentenminste tweeankerrijen inde breedte, eventueel inhoogte verspringend, wordentoegepast. Degrootste afstandtussendeankers magzowel inhori- zontale alsinverticale richtingnietmeer bedragen dan 0,625 m.Dehorizontale afstand tot derand vaneenpenant magnietgrater zijndan 0,2 m. CUR-Aanbeveling71 8.3 HorizontaJe verankeringen enkoppelingen a. Veerankers Spouwmuren, waarvanhetbinnenblad aandebovenzijde nietinhorizontale zin wordt gesteund, kunneninveel gevallen onvoldoende windbelasting opnemen. Omdat eenPUR-voeg nietalshorizontale steunmagworden beschouwd, moetin die gevallen deinlid 5van 5+5 genoemde koppelingwordenaangebracht. Deze koppeling moetzoworden uitgevoerd datgeen verticale belasting vandevloer naar de wand wordt overgedragen. Hiertoekunnen veerankers wordengebruikt. b. Koppelankers opvloerhoogte In sommige gevallenkanhetnodig zijn hetdraagvermogen tenaanzien vande windbelasting nogverder teverhogen. Ditkan worden bereiktdoorhetbuitenblad op vloerhoogte aandebinnenconstructie tekoppelen (zieook lid6van 5+5). Deze ook welalscontourverankering aangeduidekoppeling,magworden aangebracht in de vloerranden ofin de direct aandevloer grenzende gedeeltenvanhetbinnenblad. De koppeling magechter nietmeer dan 0,2 monder ofboven devloer worden gesi- tueerd. Aisdekoppeling onderdevloer wordt aangebracht, moethetbinnenblad dragend zijnofmoet hetbinnenblad inhorizontale zinaan devloer worden gekop- peld. Indien dekoppelingen kunnenleidentoteen belangrijke belemmering vande verticale vervorming vanhetbuitenblad, moetenbijvoorkeur ankerrails ofander- soortige verbindingen dieinverticale zintlexibel zijn,worden toegepast. c. Koppelankers bijbouwmuren Ais bijdeberekening vandespouwmuur gebruikwordtgemaakt vandeinvloed van horizontaal gesteundeverticalerandenvangevels moeteenzodanige koppeling worden aangebracht, datdeinlid 7van 5+5. genoemde krachtenkunnenworden overgebracht (ziefiguur II). koppelankers Figuur 11 Koppelankers gevel-bouwmuur d. Wisselstaven (ofglijankers) In situaties waarbijdedelen vaneenbuitenspouwblad terweerszijden vaneen dila- tatievoeg verticaaltenopzichte vanelkaar kunnen verschuiven, kanhetnodig zijn glijankers toetepassen. Hiertoemoeten 0,3 mlange ankers oponderlinge afstan- den van 0,5 mworden ingemetseld. Aaneenzijde moet deankerstaaf zijnvoorzien van eenomhulling omhetoverbrengen vanlangskrachten tevoorkomen. CUR-Aanbeveling 71 8.4Ondersteuningen Op basis vanconstructieve overwegingen moetenbinnenspouwbladen meteendikte van lOO mm opvloerranden overtenminste 75mm vanhetspouwblad gelijkmatig worden ondersteund. Deafwijking vandeze maat, zoalsgecontroleerd inde uitvoering, magniet meer bedragen dan 10 mm. Toe/ichting: In verband metdeuitvoerbaarheid vanbinnenspouwbladen vervaardigduitgelijmd kalkzandsteen meteendikte van 100 mm, moet ernaar worden gestreefd omtijdens deuitvoering vanditbinnenspouwblad opvloerranden tenmin- ste 85mm vanhetspouwblad gelijkmatig teondersteunen. CUR-Aanbeveling71 Titels vanvermelde normen NEN 6720: 1995 NEN 2489: 1976 NEN 3835: 1991 NEN 3836: 1978 NEN 383T 1985 NEN 6702: 1991 NEN-EN 845-2:1992Ontw. NEN-EN 845-3:1992Ontw. NEN-EN 846-5:1992Ontw. NEN 6790: 1991 NEN 702T 1973 NEN-EN 845-1:1992Ontw. Normen waarnainde Aanbeveling isverwezen NEN 999:1977 HetInternationale StelselvanEenheden (SI) NEN 1000: 1993 Regelsvoorhethanteren vanhetInternationale Stelselvan Eenheden (SI) Metselbaksteen Mortels voormetselwerk vanstenen, blokken ofelementen van baksteen, kalkzandsteen, betonengasbeton Kalkzandstenen enkalkzandsteenblokken Kalkzandsteenelementen Technische grondslagen voorbouwconstructies. TGB1990. Belastingen envervormingen (metwijzigingsblad AIvan mei 1997) Technische grondslagen voorbouwconstructies TGBII990 Voorschriften Beton.Constructieve eisenenrekenmethoden (VBC 1990 (metwijzigingsblad AIvan mei 1997) Steenconstructies TGB1990 Bouwblokken en-stenen vanbeton Specificatie voorhulpstukken voormetselwerk -Deel I:Ankers. stripankers, dragers,consoles enophanghoeken (Eng.) Specificatie voorhulpstukken voormetselwerk -Deel 2:Lateien Specificatie voorhulpstukken voormetselwerk (Eng.) Beproevingsmethoden voorhulpstukken voormetselwerk -Deel 5: Bepaling vandetreksterkte, dedruksterkte endestijfheid van spouwankers (beproevingvaneen steenpaar) (Eng.) NEN-EN 846-6:1992Ontw. Beproevingsmethoden voorhulpstukken voormetselwerk -Deel 6: Bepaling vandetreksterkte, dedruksterkte endestijfheid van spouwankers (eenzijdigebeproeving) Steenconstructies. Eenvoudigeontwerpregels, gebaseerdop NEN 6790 prEN 1015-01 t/m 20 Normen terinformatie NEN-EN 846-2:1992Ontw. Beproevingsmethoden voorhulpstukken voormetselwerk - Deel 2:Bepaling vandehechtsterkte vanlintvoegwapening inmor- telvoegen (Eng.) NEN-EN 846-}:1992Ontw. Beproevingsmethoden voorhulpstukken voormetselwerk- Deel}: Bepaling vandeafschuifsterkte vanlassen inlintvoegwape- ning (Eng.) NEN-EN 846-4:1992Ontw. Beproevingsmethoden voorhulpstukken voormetselwerk -Deel + Bepaling vandetreksterkte, dedruksterkte endestijfheid van spouwankers (beproevingvandemuur). (Eng) NEN-EN 846-T1992Ontw. Beproevingsmethoden voorhulpstukken voormetselwerk- Deel T Bepaling vandeafschuifsterkte endestijfheid vanverstij- vingsankers (beproevingvaneen steenpaar inmortelvoegen) (Eng.) NEN-EN 846-8:1992Ontw. Beproevingsmethoden voorhulpstukken voormetselwerk - Deel8: Bepaling vandesterkte enstijfheid v