CUR-Aanbeveling 082
Beheersing van scheurvorming in steenconstructies

Aanbeveling82 Beheersing vanscheur- vorming insteenconstructies Deze CUR-Aanbeveling geeftrekenmethoden waarmeeinmetselwerk optredendespan- ningen gedurende hetgebruiksstadium kunnenwordenberekend engetoetst. Verder worden kwalitatieve beschouwingen, praktijkrichtlijnen, detaillerings-enuitvoeringsre- gels gegeven waarmee dekans opscheurvorming wordtverkleind. Metdeze mixvanregels en aanbevelingen isgetracht omontwerpers vansteenconstructies meergevoel tegeven voor oplossingen dierekening houdenmethetspecifieke karaktervanmetselwerk: een tijdens hetmetselen vrijtevormen materiaal dat,naverharding vanwegezijnbeperkte vervormbaarheid entreksterkte, specifiekeeisensteltaanhetontwerp. CUR-Aanbeveling 71 'Constructieve aspectenbijhet ontwerp, berekening endetaillering van gevels inmetselwerk' endeze Aanbeveling overlappenelkaarwatbetreft hetdilateren van gevels. Enkelevuistregels voordilatatie-afstanden zijnaangepast tenopzichte vandiein Aanbeveling 71.Indie gevallen moetendeindeze Aanbeveling genoemderegelsworden gevolgd. In het kader vanhetCUR-project 'Constructief Metselwerk'isdeze CUR-Aanbeveling opgesteld doorCUR-onderzoekcommissie C105 'Utilisatie metselwerkonderzoek'. De samenstelling vanC105 was bijhet verschijnen vandeze Aanbeveling alsvoIgt: ir. J.Stroband (voorzitter), drjr.R.van derPluijm (rapporteur), ir.ATh. Vermeltfoort (secretaris), ing.AM.H.M.A Claessens,R.J.van derHam, ir.P.de Jong, ir.G. Koers (vanaf september 2000),ir.M.H.M. Nieuwenhuys (totseptember 2000),ing.M.J. Oversteegen, ing.G.J.Roelofsen, ing.A.E.M. vanderWaart, ir.S.N .M.Wijte, ing.ABrink (corresponderend lid),ir.J.H.M. Lavrijssen (corresponderend lid),P.A Timperman (corresponderend lid),ir.M.L. Ywema (coordinator), prof.ir.C.S.Kleinman (mentor). Deze Aanbeveling isgoedgekeurd doordeAlgemene Voorschriftencommissie 'Metsel- werk' enheeft instemming vanNEN-commissie 35100104'TGBSteenconstructies'. Redactionele bijlagebijcement 6/2001 CUR-Aanbeveling 82 1 1.1 1.2 2 3 4 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.5.1 4.5.2 4.5.3 4.5.4 4.6 4.7 4.8 4.9 5 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 6 6.1 6.2 6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.4 7 7.1 7.2 7.2.1 7.2.2 7.3 7.3.1 7.3.2 7.4 7.4.1 7.4.2 7.4.3 7.4.4 7.5 7.6 inhoud Onderwerp entoepassingsgebied Onderwerp Toepassingsgebied Termen endefinities Symbolen Materialen enmateriaaleigenschappen Stenen, blokken enelementen Mortels Nevenproducten voorsteenconstructies Metselwerk Treksterkte enbreukrek vanmetselwerk Algemeen Treksterkte vanmetselwerk loodrechtopdelintvoeg Treksterkte vanmetselwerk evenwijdigaandelintvoeg Breukrek Stijfheid vanmetselwerk Krimp vanmetselwerk Kruip enrelaxatie vanmetselwerk Thermische uitzettingscoefficient vanmetselwerk Vervormingen Algemeen Elastische vervorming Belten gevolge vanbelastingen Kruipvervorming Bu Krimpvervorming Bgh Vervorming tengevolge vantemperatuurverschillen BelT Berekening entoetsing vanspanningen envervormingen inhet gebruiksstadium Inleiding Schematisering Respons vandeconstructie Algemeen Lineaire elasticiteitstheorie (LE) Interpretatie vanuitkomsten verkregenmetdeeindige elementenmethode Toetsing scheurvorming Maatregelen tervoorkoming vanscheurvorming Algemeen Draagconstructie Algemeen Uitvoering endetaillering vandragende wanden N iet -dragende binnenwanden Algemeen Uitvoering endetaillering vanniet-dragende binnenwanden Buitenspouwbladen Algemeen Horizontale dilatatievoegen inbuitengevels Verticale dilatatievoegen inbuitengevels Uitvoering endetaillering vanbuitenspouwbladen Hellende daken Platte daken biz. 4 4 4 4 5 6 6 6 6 6 6 6 7 7 8 9 9 10 10 11 11 11 11 11 11 12 12 13 13 13 13 14 15 15 15 16 16 17 20 20 23 24 24 24 25 26 29 29 CUR-Aanbeveling82 Literatuurverwijzingen entitels vanvermelde normen 30 Bijlage AVuistregels voordilatatieafstanden 31 Al Lintvoegwapening inmetselwerk 31 A2 Vuistregels voordilatatie-afstanden ingevels vanbaksteen metselwerk 31 A3 Vuistregels voordilatatie-afstanden inwanden engevels vankalkzandsteenmetselwerk 32 A4 Vuistregels voordilatatie-afstanden inwanden engevels vanbetonsteenmetselwerk 34 CUR-Aanbeveling 82 1 Onderwerpentoepassingsgebied 7. 7 Onderwerp Deze CUR-Aanbeveling bevatrekenregels enaanbevelingen voorhetgebruiksstadium ter voorkoming danwelbeperking vanscheurvorming inmetselwerk. Derekenregels betreffen deberekening entoetsing vanvervormingen, waarbijaanwijzingen zijn opgenomen hoemet relatief eenvoudige benaderingen tocheenredelijke indrukvan optredende spanningen kanworden verkregen. Verderzijnaanbevelingen betreffende dilataties, detaillering enuitvoering opgenomen. 7.2 Toepassingsgebied Deze CUR-Aanbeveling isvan toepassing opsteenconstructies vervaardigdmetbak- steen, kalkzandsteen enbetonsteen. 2 Termenendefinities Metselwerk: materiaaldatisvervaardigd vanstenen, blokken ofelementen vanbaksteen, niet-gebakken kunststeenofnatuursteen, aaneengevoegd doormetsel- oflijmmortel. Tegelverband: metselverband waarbijdestenen rechtboven elkaarzijngeplaatst en waarbij zodoende doorgaande stootvoegen ontstaan. Lintvoegwapening: inde lintvoeg optenemen stavenofnetten terverbetering vande constructieve eigenschappen vanhetmetselwerk. Spouwanker: ankervoorhetverbinden vaneenbinnen- eneen buitenspouwblad vaneen spouwmuur. Veeranker: ankerwaarmee eenniet-dragende muurwordt bevestigd aandebinnencon- structie enwaarbij welkrachten loodrecht opdemuur kunnen wordenovergedragen, maar geenkrachten inhet vlak vandemuur. Glijanker: ankerdatdetwee terweerszijden vaneendilatatievoeg gelegengedeelten van een muur verbindt enwaarbij geenlangskrachten kunnenwordenovergebracht, ook wisselanker genoemd. Niet-dragende gevel: geveldiebehalve zijneigen gewicht endewindbelasting geenbelas- ting draagt. Spouwmuur: eenmuur bestaande uiteen binnen- eneen buitenspouwblad, metelkaar verbonden doorspouwankers engescheiden dooreenspouw die(gedeeltelijk) metisolatie- materiaal isgevuld. Ankerloze spouwmuur: eenwoningscheidende muurbestaande uittwee dragende wanden die hooguit terplaatse vanvloeren metelkaar zijnverbonden. Gekoppelde latei: eendragend elementboveneengevelopening dathet buitenblad onder- steunt endat aan debinnenconstructie isbevestigd. Gewapend metselwerk latei: constructie boveneengevelopening bestaandeuiteen trek- band vanlintvoegwapening eneen door heterboven gelegenmetselwerk gevormde drukboog. Samenwerkende latei: constructie boveneengevelopening bestaandeuiteen trekband van gewapend ofvoorgespannen betoneneen door heterboven gelegenmetselwerk gevorm- de drukboog. Zelfdragende latei: dragend elementboveneengevelopening, meestalbestaande uiteen balk vangewapend ofvoorgespannen beton. CUR-Aanbeveling82 BouwJYsische dilatatievoeg: eendilatatievoeg dienoodzakelijk isals ersprake isvan ver- hinderde vervorming vanhetmetselwerk, uitsluitendtengevolge vandeaansluiting met de ondersteuning, detoegepaste spouwankers endedeuvelwerking vankozijnen. Bouwtechnische dilatatievoeg: eendilatatievoeg dienoodzakelijk isals ersprake isvan een andere verhindering vandevervorming vanhetmetselwerk danbijdebouwfysische dilatatievoeg aanwezigis. Dilatatievoeg: eennaad inhet metselwerk diebeweging vandeter weerszijden vande voeg gelegen gedeelten mogelijkmaakt. Gevulde voeg: eendilatatievoeg dieaan debuitenzijde isafgesloten meteenelastisch blij- vende voegvulling ofeen voegprofiel. Koude voeg: eendilatatievoeg, alleentoepasbaar inmetselwerk vanblokken enstenen van beton- enkalkzandsteen, waarbijdeblokken enstenen nagenoeg ('koud')tegenelkaar worden geplaatst. Open voeg: open blijvende dilatatievoeg inhet buitenblad. 3 Symbolen A oppervlak [mm2] EJI elasticiteitsmodulus vanhetmetselwerk evenwijdigaandelintvoeg [N/mm2] EJ elasticiteitsmodulus vanhetmetselwerk loodrechtopdelintvoeg [N/mm2] L scheurvrije muurlengte (maximaledilatatie-afstand) [mm] r R belemmeringsgraad (0 00; Roo; 1) [-] R orthogonaliteitsfactor voordetreksterkte; ditisde verhouding 0 tussendetreksterkte evenwijdigaandelintvoeg endetreksterkte loodrecht opdelintvoeg T temperatuur [K] a overlappingslengte vanhetmetselwerkverband [mm] d muurdikte [mm] Ib gemiddelde splijttreksterkte vandesteen [N/mm2] f'b gemiddelde dmksterktevandesteen [N/mm2] Ie hechtsterkte [N/mm2] fm;!I gemiddelde buigtreksterkte evenwijdigaandelintvoeg [N/mm2] Im;J. gemiddelde buigtreksterkte loodrechtopdelintvoeg [N/mm2] f'rep representatieve druksterktevanmetselwerk [N/mm2J It; II metselwerktreksterkte evenwijdigaandelintvoeg [N/mm2] 1t;J. metselwerktreksterkte loodrechtopdelintvoeg. [N/mm2] I lengte vansteen, blokofelement [mm] u c¥ factor voorhetmetselwerkverband [-] C¥bi thermische uitzettingscoefficient vandebinnenconstmctie [K 1] c¥bu thermische uitzettingscoefficient vanhetbuitenblad [K 1] LlB verschilrek tussenhetbelemmerde bouwdeelendebelemmering [-J B kmiprek [-] cr Bel elastische rek [-] Bsh krimprek [-j Btu] limietwaarde voorderek waaronder waarschijnlijk geen scheurvorming zaloptreden [-] Btuh limietwaarde voorderek waarboven waarschijnlijk scheurvorming zal optreden [-] BjT rek ten gevolge vantemperatuurverschillen [-] LlB vervormingsverschil tussenhetbuitenblad endebinnenconstmctie jT;dag tengevolge vandagelijkse temperatuurveranderingen [-] LlBjT;seizoen vervormingsverschil tussenhetbuitenblad endebinnenconstructie ten gevolge vantemperatuursverschillen inzomer enwinter [-] 0x eindwaarde vandekmip op t = 00 [-] ljJr relaxatiecoefficient [-J Is CUR-Aanbeveling 82 4Materialen enmateriaaleigenschappen 4.1 Stenen,b/okken ene/ementen Stenen, blokken enelementen moetenvoldoen aandeinde betreffende product- normen gegeveneisen. - Metselbaksteen moetvoldoen aan NEN 2489. - Kalkzandstenen enkalkzandsteenblokken moetenvoldoen aanNEN 3836. - Kalkzandsteenelementen moetenvoldoen aanNEN 3837. - Bouwblokken en-stenen vanbeton moeten voldoen aanNEN 7027. Van degenoemde productnormen zijnniet vantoepassing art.7van NEN 3836:1978 en NEN 3837:1985 (Rekenwaarde voordedruksterkte vanmetselwerk; hiervoorgeldtart. 9.1 van NEN 6790:1997). Opmerking: Voor metselwerk inbouwblokken en-stenen vanbeton kannaast NEN7027 gebruik gemaakt wordenvanBRL 2340 'Nationale beoordelingsrichtlijn voorhet KOMO-productcertificaat voorBouwblokken en-stenen vanbeton' (1998). Opmerking De genoemde productnormen wordentezijner tijdvervangen doorovereen- komende Europeseproductnormen naeen periode vancoexistentie dievoIgt op het verschijnen vandeovereenkomstige productnormenalsNEN-EN norm. 4.2 Morte/s Mortels voormetselwerk moetenvoldoen aanNEN 3835. 4.3 Nevenproducten voorsteenconstructies Nevenproducten voorsteenconstructies, zoalsspouwankers, lateienenlintvoegwape- ning, moeten voldoen aanontw. NEN-EN 845-1,ontw.NEN-EN 845-2enontw. NEN-EN 845-3 ofop gelijk:waardige wijzegekwalificeerd zijn,bijvoorbeeld lintvoegwapening volgens BRL2120. 4.4 Metse/werk Eigenschappen vanmetselwerk moeten,voorzover hierna nietgenoemd, wordenont- Ie end aanNEN 6790. Inaanvulling op,dan weltervervanging vanNEN 6790, moeten de indeze Aanbeveling genoemdeeigenschappen wordengehanteerd. Opmerking Eigenschappen vanmetselwerk diedirect aandeze Aanbeveling enaan NEN 6790 kunnen wordenontleend, zijnaltijd benaderingen. Voorspecifieke projecten verdienen experimentele bepalingendevoorkeur. 4.5 Treksterkte enbreukrek vanmetse/werk 4.5.1 A/gemeen De treksterkte vanmetselwerk loodrechtopdelintvoeg wordtbepaald doordehecht- sterkte!c, terwijlevenwijdig aandelintvoeg ookdetreksterkte vandestenen enhet steenverband eenrolspelen. Vrijwel altijdisde treksterkte evenwijdig aandelintvoeg groter dandetreksterkte loodrechtopdelintvoeg. Bij berekeningen waardetreksterkte vanmetselwerk loodrechtopdelintvoeg wordt gebruikt, moetmeteengrote spreiding rekeningwordengehouden (20 a 30%). Inde praktijk komenonderschrijdingen voorvandeminimaal vereistewaarden (tabel1en tabel 2),vooral indie gevallen waarbijdevaak noodzakelijke conditionering vande stenen enhet metselwerk tijdensdeuitvoering nietcorrect isuitgevoerd. Tervoorko- ming vandergelijke ongewenste onderschrijdingen ishet noodzakelijk datrichtlijnen van fabrikanten enleveranciers wordenopgevolgd (ziedeUitvoeringsrichtlijn Metsel- werkconstructies [3]en deUitvoeringsrichtlijn Lijmwerkconstructies [4]). De variatiecoefficient vandetreksterkte evenwijdig aandelintvoeg isin het algemeen geringer dandieloodrecht opdelintvoeg enbedraagt globaallO a 15%. CUR-Aanbeveling82 4.5.2 Treksterkte vanmetse/werk /oodrechtopdelintvoeg De gemiddelde waardevandetreksterkte loodreehtopdelintvoeg I,'c kan opeen van de volgende wijzenworden bepaald: a. opbasis vandehechtsterkte Iu = Ie waann: Ie isde gemiddelde hechtsterkte bepaaldvolgens art.9.2van NEN 3835:1991. Opmerking Vooral bijlage hechtsterktes kanhetgebruik vandekruisproefvolgens art9.2 van NEN 3835:1991 toteen ondersehatting vandewerkelijke hechtsterkte lei- den. b. opbasis vanbijlage Bvan NEN 6790:1997, NEN-EN1052-2ofprEN 1052-5,waarbij Iu = Im;'c /1,5 waarin: I m'c isde gemiddelde buigtreksterkte loodreehtopdelintvoeg. c. alsbenadering opbasis vantabell entabel 2. Tabel1 Gemiddelde treksterkte Iu loodrecht opdelintvoeg vanmetselwerk vervaardigd metmetsel- mortels opbasis vandehechtsterkte volgensart.6van NEN 3835:1991 Metselwerk met metselmortel Morteltype volgenstabel 2 van NEN 3835:1991 morteltype Ien II morteltype III morteltype IV"') morteltype V"') 0,20 0,15 0,10 0,05 Opmerking Morteltypen IVenVzijn alleen binnen bruikbaar. Voorgevels zaluitconstrue- tieve overwegingen veelalmorteltype Iof IIgewenst zijn. Tabel 2 Gemiddelde treksterkteIt;'cloodrecht opdelintvoeg vanmetselwerk vervaardigd metlijmmor- tels opbasis vandehechtsterkte volgensart.6van NEN 3835:1991 enBRL 1005 0,4 0,5 M12,5 M15 mortelsterkte Metselwerk met lijmmortel kalkzandsteen baksteen enbetonsteen Opmerking Met moderne lijmmortels kunnenhogereheehtsterkten wordenbereikt. 4.5.3 Treksterkte vanmetse/werk evenwijdigaande/intvoeg De gemiddelde waardevandetreksterkte evenwijdig aandelintvoeg kanopeen van de volgende wijzenworden bepaald: a. opbasis vanbijlage Bvan NEN 6790:1997 ofNEN-EN 1052-2,waarbij It;/I= Im;/I/l,5 waann: I m;/I isde gemiddelde buigtreksterkte evenwijdigaandelintvoeg; b. voor halfsteens metselwerk datvoldoet aandeart. 9.7van NEN 6790:1997 volgens I -R·I t;II- 0 t;-1 CUR-Aanbeveling 82 waann:Risde kleinste waardevan: o ~ (4~ +5) en a· 2,75 1,1- ,ft- , v t;~ waann: lu isde gemiddelde waardevandetreksterkte loodrechtopdelintvoeg volgens4.5.2,in , 2 N/mm; Ib isde gemiddelde splijttreksterkte vandesteen bepaald volgensart.5.2van ontwerp NEN 2871:1975, inN/mm 2? Inhet geval vanhetontbreken vangegevens, kanals benadering wordengehanteerd: - handvorm- envormbak-baksteen: Ib = 0,07 1'b; - strengpersbaksteen: Ib = 0,05 1'b; - kalkzandsteen: Ib = 1,4 N/mm 2 voorstenen, blokken enelementen meteenkwa- liteit normaal ofhogervolgensNEN3836ofNEN 3837; - grindbetonsteen: Ib = 1+ 0,05 I'b' Opmerking Voor lichtgewicht bakstenen(tot1400 kg/m)), lichtbetonstenen enbetonstenen met grindvervangers zijngeen relaties tussendedruk- entreksterkte bekend. ex is een factor voorhetmetselwerkverband a= (~f~ 1 d waann: a is de overlappingslengte volgensart.9.7van NEN 6790:1997; d is de muurdikte. Toelichting In art. 9.4van NEN 6790:1997 isR = 2. Het voordeel vanbovenstaande formule- o ring isdat detreksterkte evenwijdig aandelintvoeg bijeen lage waarde vande hechtsterkte loodrechtopdelintvoeg nietwordt onderschat zoalsinNEN 6790:1997. Detreksterkte evenwijdigaandelintvoeg wordtookniet overschat bij een hoge waarde vandehechtsterkte hetgeen,uitgaande van Ro = 2, bij hoge sterkte lijmmortels hetgeval kanzijn. 4.5.4 Breukrek De gemiddelde breukrekvanmetselwerk loodrechtopdelintvoeg vertoont eengrate spreiding (25tot65%). Despreiding vandebreukrek evenwijdig aandelintvoeg isaan- zienlijk geringer enbedraagt 10tot 15% (tabel 3). Evenwijdig aandelintvoeg magworden verwacht dattoteen rekvan 0,07 a 0,1 %0geen scheurvorming optreedtendat boven de0,2%0 dekans opscheurvorming bijzonder groot wordt. Loodrecht opdelintvoeg moetenwaarden wordenaangehouden die60tot 70% kleiner zijn.Debreukrek vankalkzandsteen metlijmmortel isin het algemeen wat geringer danvanmetselwerk metmetselmortels. Breukrek[mm/m ] 8tul (geen scheurvorming) 8tuh (wel scheurvorming) ~~ < 0,1 >0,2 Tabel3 Breukrek vanmetselwerk Richting loodrecht lintvoeg evenwijdig lintvoeg Toelichting Voor kalkzandsteen metlijmmortel zijndetehanteren waardenevenwijdig aan de lintvoeg ongeveer 40%geringer enloodrecht opdelintvoeg 50%geringer. Voor baksteen enbetonsteen methoge sterkte lijmmortels zijnnog geen gege- yens beschikbaar. CUR·Aanbeveling82 4.6 Stijfheidvanmetselwerk Voor destijfheid vanbaksteen enkalkzandsteen metselwerkloodrechtopdelintvoeg kan alsveilige bovengrens art.9.4.1 vanNEN 6790:1997 wordenaangehouden: E 1- = 1000 l' fep Voor metselwerk vangrindbetonstenen moetloodrecht opdelintvoeg een40 a 50% gro· tere waarde worden aangehouden danvolgens art.9.4.1 vanNEN 6790:1997. In afwijking vanart.9.4.1. vanNEN 6790:1997 kanevenwijdig aandelintvoeg voormet· selwerk metmetselmortel wordenaangehouden: E II = 1,3· E1- en voor metselwerk metlijmmortel: E II = E1- 4.7 Krimpvanmetselwerk In tabe14 iseen overzicht vankrimpwaarden gegeven.Inhet algemeen kaninde rich· ting loodrecht opdelintvoeg eengrotere krimpverkorting wordenverwacht daneven· wijdig aandelintvoeg. Ditgeldt vooral voormetselwerk metmetselmortel. Gedacht moet worden aaneenverschil van0,1 a 0,2 mm/m. Degrootste krimpverkortingen (absoluut gezien)inde gegeven rangesintabel 4waarden kunnenwordenbeschouwd als demaximaal teverwachten krimpverkortingen evenwijdigaandelintvoeg. Tabel4 Eindwaarden voordehygrische uitzetting ofkrimp bij een constante temperatuur van 20°C en RV S(?/O Metselwerk Hygrische zwellingofkrimp "I [mm/m] advieswaarde ·0,30 ·0,10 ·0,10 ·0,30 ·0,30 ·0,45 range · 0,20 tot + 0,10 ·0,20 tot + 0,10 · 0,40 tot·0,25 · 0,40 tot·0,20 · 0,40 tot·0,20 · 0,60 tot·0,30 baksteen + metselmortel baksteen + lijmmortel kalkzandsteen +metselmortel kalkzandsteen + lijmmortel grindbetonsteen + lijmmortel of metselmortel M') lichtbetonsteen enbetonsteen gmet grindvervangers ;') eennegatieve waardeiskrimp eneen positieve waardeiszwelling ;d') voor betonstenen kangelden dateen deel vandeeenmalige verhardingskrimp alisopgetreden indienzij 14 dagen oflater nadeproductie wordenverwerkt, opgavedoordedesbetreffende fabrikant. Opmerking Hoewel inde literatuur enook hier vanhygrische krimpenzwelling wordt gesproken, zijnexperimenten meestalzodanig opgezetdatook andere oorzaken, bijvoorbeeld carbonatatiekrimp implicietzijnmee gemeten. De gegeven eindwaarden voordekrimp hebben betrekking opeen eindsituatie van20°C en 50% RVkomende vanuiteenvochtige conditie. Dezetoestand kangezien worden als een eindtoestand diebijbinnenmuren pasnaaanzienlijke tijdbereikt zalworden. Hogere krimpwaarden dandeadvieswaarden kunnenwordenverwacht indienmuren onder zeervochtige omstandigheden wordenvervaardigd. Voor buitenmuren zaldeeindkrimpverkorting kleinerzijn.Erzijn geen experimentele data beschikbaar waaruitkanworden afgeleid hoeveelminderdekrimp indat geval is. Als indicatie kandeinvloed zoalsdievoor beton bekend is,worden aangehouden voor metselwerk vanbetonsteen, kalkzandsteen enbaksteen. Voorbeton isde basiskrimp in buitenlucht (60·85%RV)grofweg 35%minder danineen binnenklimaat. CUR-Aanbeveling 82 4.8Kruip en relaxatie vanmetselwerk De kmipfactor isgedefinieerd alsdeverhouding tussendetijdsafhankelijke endeelas- tische vervorming volgens: ¢ (t) = Ecr(t) Als eindwaarden op t = 00 kunnen deintabel 5aangegeven rangesworden aangehou- den. Indien ookhetverloop vandekmip inde tijd moet worden gemodelleerd, kandat gebeuren opbasis van[1]en [2]. De relaxatiefactor l/Jr(t) isgedefinieerd volgens: 1/J r (t) = a(t) = 1,2 a o 1 + ¢(t) Opmerking De factor 1,2istoegevoegd omtevoorkomen datopeen tegrate relaxatie wordt gerekend (zie[5]). TabelS Eindwaarden voordekruipfactor (waardenonderdrukbepaald) Metselwerk advieswaarde u,7 0,5 1,1 0,8 1,9 1,7 2,0 1,5 tot2,0 range 0,2 tot1,0 0,3 tot0,7 1,0 tot1,5 1,0 tot 3,0 baksteen + metselmortel baksteen + lijmmortel kalkzandsteen + metselmortel kalkzandsteen + lijmmortel grindbetonsteen + metselmortel grindbetonsteen + lijmmortel lichtbetonsteen + metselmortel Opmerking Recent onderzoek geeftaandatdekmipfactor ondertrekvankalkzandsteenmet- selwerk metlijmmortel hogerkanzijn, zieverder [5]. Voor betonsteen metgrindvervangers zijngeen waarden beschikbaar. 4.9 Thermische uitzettingscoefficient vanmetselwerk Overeenkomstig art.9.6van NEN 6790:1997 kunnendeintabel 6vermelde waarden worden aangehouden. Tabel 6 Thermische uitzettingscoefficient voordiverse soorten metselwerk volgensart. 9.6 van NEN 6790:1997 Metselwerk baksteen + metselmortel oflijmmortel kalkzandsteen + metselmortel oflijmmortel betonsteen + metselmortel oflijmmortel Thermische uitzettingscoefficient [ 10 G jK] 6 8 10 CUR-Aanbeveling82 5 Vervormingen 5.1 Aigemeen Vervormingen waarmeerekeningmoetworden gehouden, zijn: elastische vervormingen sel' zie 5.2; krimpvervormingen ssh' zie5.3; kruipvervormingen ser'zie 5.4; - vervormingen tengevolge vantemperatuurverschillen SLIT'zie5.5. 5.2 Elastische vervorming sel ten gevolge vanbelastingen Bij het inrekening brengenvandeinvIoed vanelastische vervormingen inhet ene bouw- deel opdaaraan gekoppelde bouwdelen, moetrekening wordengehouden metdestijf- heid vandekoppeling endebouwvolgorde. De momentane combinatiesvoordebruikbaarheidsgrenstoestanden diemoeten worden beschouwd, zijnvolgens NEN6702:1993, art6.4.3.2.: Y; .C rep + L r;,q ·1/1k .1/1,. Qirep ,g l.:::d Voor degrootte vandebelastingen enbelastingfactoren wordtverwezen naarNEN 6702. 5.3 Kruipvervorming see De kruipvervorming kanworden berekend met: a- Ecr = ¢~ Em waarin: a- m isde gemiddelde spanningtengevolge vandemomentane belastingscombinatie De grootte vandekruipfactor ¢oc isvermeld in4.8. Spanningen tengevolge vanverschillen inkruipvervormingen relaxerenvooreendeel weg omdat dekruip slechts Iangzaam optreedt. 5.4 Krimpvervorming ssh De grootte vandeteverwachten krimpisvermeld in4.7. Omdat krimpslechts Iangzaam optreedt, magworden aangenomen datspanningen veroorzaaktdoorverschillen in krimpvervorming vooreendeel wegrelaxeren. 5.5 Vervorming tengevolge vantemperatuurverschillen SLIT In afwijking vantabel 6van NEN 6702magvoor metseIwerkgevels wordenuitgegaan van deintabel 7weergegeven temperaturen. Tabel 7 Cemiddelde temperaturen vanspouwbladen waarmeetenminste rekening moetworden gehouden Situatie Temperatum [0C] momentaan extreem zomer -buiten zomer -binnen winter -buiten winter -binnen niet-directe zonbestraling directe zonbestraling donkere Idem directe zonbestraling lichte Idem 17 17 17 17 4 17 30 53 42 25 - 25 20 CUR-Aanbeveling 82 Toelichting: Voor deeenvoud isalleen onderscheid gemaakttussenlichteendonkere kleuren. Onder lichtekleuren isverstaan geel,grijs, creme, groen,lichtblauw. Alleandere kleuren zijndonkere Ideuren. Voorzeerlicht gekleurde gevelsmeteenabsorp- tiecoefficient Az = 0.2 kan voor deextreme temperatuur bijdirecte zonbestraling 35°C worden aangehouden. Metnadruk wordteropgewezen dateen absorptie- coefficient Az = 0,2 bijeen geringe vervuiling vaneenwitte gevel nietzalworden bereikt. Afhankelijk vandegemiddelde temperatuur tijdenshetmetselen, detoegepaste mate- rialen enhet seizoen, kunnenvervormingsverschillen tussenbuitenbladen endebin- nenconstructie wordenberekend met: dagel0'ks verschil: Lis l>T;dag = abu Tbu-abi Tbi -T melse! (abu -ab) zomer-winter verschil: ..18 L1T;seizoen = Q'bu (Tbu; zomer -T bu; winter) -Q'bi (T bi; zomer - T bi; winter) waann: LiBLlT;dag ..18 LlT;seizoen is het vervormingsverschil tussenhetbuitenblad endebinnenconstructie ten gevolge vandagelijkse temperatuurveranderingen; is het vervormingsverschil tussenhetbuitenblad endebinnenconstructie ten gevolge vantemperatuursverschillen inzomer enwinter; zijn dethermische uitzettingcoefficienten voorrespectievelijk hetbuitenblad en debinnenconstructie; zijn detemperaturen vanrespectievelijk hetbuitenblad endebinnencon- structie; is de temperatuur tijdenshetmetselen. Voor hetberekenen vandevervormingsverschillen moetrekening wordengehouden met delengte vandediverse constructie-onderdelen. Bij deberekening vanhetmaximale vervormingsverschil moetworden uitgegaan vande extreme temperatuur voorhetbuitenblad volgenstabel7.Voor debinnenconstructie mag inde zomer worden uitgegaan vandeextreme waardeeninde winter vande momentane waardevolgens tabel7. 6 Berekening entoetsing vanspanningen envervormingen inhet gebruiksstadium 6.1 InJeiding Bij het beoordelen vandekans opscheurvorming moetrekening wordengehouden met opgelegde vervormingen doortemperatuurveranderingen, krimpenkruip. Verhindering vandeze vervormingen (geheelofgedeeltelijk) leidttotspanningen die scheurvorming kunnenveroorzaken. Bijhet kwantificeren vanverhinderde vervormin- gen spelen naastdemateriaaleigenschappen devolgende aspecteneenrol: 1. demate vanverhindering; 2. deopgelegde vervorming inde loop vandetijd (bijvoorbeeld detijdsafhankelijke doorbuiging vaneenvloer); 3. debouwvolgorde (welkevervormingen zijnalopgetreden voordateennieuw bouwdeel wordt geplaatst); 4. klimatologische omstandigheden. De mate vanverhindering wordtvaakaangeduid metdebelemmeringsgraad R,die bepaald wordtdoordestijfheidsverhouding tussendebeschouwde muurendeaanslui- tende bouwdelen diedevervormingen verhinderen.Bijeen volledige verhindering isR gelijk aan1.Indien deopgelegde vervormingen vrijopkunnen tredenisRgelijk aan0. Door diverse maatregelen (dilaterenendetaillering) kunnenverhinderingen worden CUR-Aanbeveling82 beperkt ofvoorkomen, maarbijdiverse detailskanookhettegengestelde hetgeval zijn. Een voorbeeld hiervaniseen koppeling tussenhetbinnen- enbuitenblad dooreenmet metselwerkdragers uitgevoerdelatei. Bij het berekenen vanspanningen tengevolge vankrimp entemperatuur spelendekli- matologische omstandigheden eenbelangrijke roI.Alsineen droge periode wordt gebouwd, zaldekrimp vooreendeel alzijn opgetreden, voordatmurenaandeboven- zijde worden belemmerd omtevervormen doordenog aantebrengen vloer. In een natte periode kanhetzijn datmuren pasgaan drogen (krimpen) nadatdeconstructie dicht is(zie ook 4.7). 6.2 Schematisering Bij deberekening vantrekspanningen inhet gebruiksstadium terbeoordeling vande kans opscheurvorming is,net zoals bijberekeningen inhet bezwijkstadium, dewijze van schematiseren vangroot belang. Ermag inhet gebruiksstadium, integenstelling tot het bezwijkstadium, geenrekening wordengehouden metherverdeling, omdatdeze vrijwel altijdgepaard zalgaan metongewenste scheurvorming. Eenander verschil tus- sen hetmodelleren ingebruiksstadium eninbezwijkstadium, isdat het weglaten van constructiedelen enhet verwaarIozen vanintegratie (interactie tussenverschillende onderdelen) inhet bezwijkstadium eenveilige benadering is.Dit integenstelling tothet modelleren inhet gebruiksstadium terbeoordeling vandekans opscheurvorming, waarbij verhinderde vervormingen veelaldeoorzaak vantrekspanningen zijn.Volledige verhindering vanvervormingen isveelal deveiligste aanname, maardezeisvaak zocon- servatief datdeuitkomst meestalpraktisch nietrelevant meeris.Bij een rekenkundige benadering ligtdaarom eentop-down benadering voordehand. Naar behoefte kaneen meer complexe schematisering wordengebruikt. De mogelijke constructieve consequenties vandilataties, zoalseengewijzigde krachtsaf- dracht bijopwind belaste gevelsofbij een wand opeen doorbuigende vloer,moeten worden beschouwd. Niet-doorgestapelde wandenopdoorbuigende vloerengedragen zichveelal als(hoge wand) liggers dieaan hun uiteinden wordenondersteund omdatdevloer meestal onder de wand uitzakt. Hettoepassen vaneendilatatie inhet midden vandeoverspanningen leidt danooktotdesituatie waarbij grofweg hethalve gewicht vandewand alspuntlast op devloer werkt. Hiermee moetrekening wordengehouden bijdebepaling vande doorbuiging inde eindtoestand. 6.3 Responsvandeconstructie 6.3.7 Aigemeen Verhinderde vervormingen kunnenberekend wordenopbasis vaneendevolgende theorieen: - niet-lineaire elasticiteitstheorie (NLE) - lineaire elasticiteitstheorie (LE) Het toepassen vandeniet-lineaire elasticiteitstheorie waarbijbijvoorbeeld rekeningkan worden gehouden mettijdsafhankelijke krimp,tijdsafhankelijke kruip,detreksterkte, materiaalorthotropie, scheurvormingenbouwfasen vraagtomeen zeer gedetailleerde kennis vandemetselwerkmechanica, dieniet indeze Aanbeveling isbeschreven (zie [1]). Daarom wordtindeze Aanbeveling verdernietingegaan opdeNLE. Ten gevolge vanonzekerheden omtrenthetgedrag vandematerialen wordteenanalyse van deinvloed vanhetaangenomen materiaalgedrag ophet resultaat vandeberekenin- gen aanbevolen. 6.3.2 Lineaireelasticiteitstheorie (LE) Berekeningen volgensdelineaire elasticiteitstheorie kunnenzowelhandmatig (analy- tisch) alsmet behulp vandeeindige elementen methodewordenuitgevoerd. In princi- pe zal detotale rekopgebouwd zijnvolgens: BR = Bel +R(if;r L1Bsh+if;r Ber +L1B Lly) CUR-Aanbeveling 82 Vuistregelsvoordilatatie-afstanden diedoor leveranciers wordengehanteerd zijnver- meld inbijlage A. Naast dilateren kunnendevolgende maatregelen wordengetroffen omdekans opof gevolgen vanscheurvorming teverminderen: verminderen vandestijfheid vandewanden dooreenandere materiaalkeuze of stootvoegloos verwerken; hogere hechtsterkte dooreenandere mortelkeuze; wapening toepassen (meerdere £ljnescheuren metgeringere scheurwijdte, zieCUR- rapport 98-4[9]); in het geval vanchemische verhardingskrimp, metname bijbetonstenen, iseen lan- gere tijdtussen vervaardiging vandestenen enhet vermetselen gunstig; beperken vandehoeveelheid vochtinde draagconstructie vanmetselwerk. Vooral afdekken inregenperiodes, voordatgevelszijngeplaatst, zaldehygrische krimptij- dens hetdrogen beperken; stenen diemoeten worden bevochtigd niettenat maken; metselwerk vervaardigd metmetselmortels nabehandelen(afdeld---< druk Figuur 8 Niet-dragende wandopvloer Bij doorstapelen wordtdedoorbuiging terplaatse vandegevel voorkomen. Doorstapelen is constructief voordegevel gunstiger inverband methetopnemen vandewindbelas- ting (zieCUR-Aanbeveling 71[6]). Bijdoorstapelen spelenopgelegde vervormingen in de wand tengevolge vankrimp eneventueel temperatuursveranderingen weleen belangrijke roI,omdat devervorming vandevloer nuover hetgehele contactvlak wordt verhinderd. Voordekrachtswerking indeze doorgestapelde wandenwordtverwezen naar 7.2. De scheurvrije lengtevaneenwand zonder openingen, bijeen eenzijdige (rechtblijven- de) belemmering aandeonderzijde, magworden berekend met: L os; Sh It 1/ os; Sh r .E I/ (LlEsh + LlE LlT) R waann: R is de belemmeringsgraad, waarvoorbijdehier geschetste situatiedewaarde 0,6kan worden aangehouden . Als algemene vuistregel bijniet-dragende wandenzonderopeningen opdoorbuigende vloeren kanworden aangehouden datergeen aanvullende bouwtechnische dilataties nodig zijn,indien: Ubijos;~1 . 1000 rep Opmerking Het gaat hierbij omdebijkomende doorbuiging vandevloer diehet metselwerk in uitgeharde toestand ondergaat. Indienbijvoorbeeld eenvloer isonderstempeld tijdens hetmetselen vanwanden, moetdedoorbuiging vandevloer tengevolge van depermanente belastingvandewand+vloer ooktotdebijkomende doorbui- ging worden gerekend (figuur9). CUR-Aanbeveling 82 Cl c ~ lU Qj .c I --+ doorbuiging " "C tii '" " " E " e ~ Cl C ~ lU Qj .c I u~ --+ " "E '" '" " " E ~ X " doorbuiging vloeren nietonderstempeld tijdens metselen vloeren onderstempeld tijdens metselen 221 I Figuur 9 Bijkomende doorbuiging metselwerk,afhankelijkvandeuitvoering Bij grotere doorbuigingen moeteendilatatie wordentoegepast, ofkanlintvoegwapening een mogelijkheid biedenombijeen beperking vandescheurwijdte vanverticale scheu- ren een wand zonder openingen zeIfdragend uittevoeren .Voor verdere informatie wordt verwezen naarBijiage AlenCUR-rapport 98-4[9]. Opmerking Er wordt metnadruk opgewezen datdeeis die inNEN 6702art.10.2.2 wordt gesteid tenaanzien vandebijkomende doorbuiging vanvloerconstructies die weinig vervormbare (steenachtige) scheidingswanden dragen (Ubii,,;5~O lrep) , onder andere vanwege dehiervoor beschreven krachtswerking, veeialonvoidoende is om scheurvorming tevoorkomen. Ditgeldt ookvoor deinNEN 6702aanbevolen limieten van15en 10mm voor respectieveIijk vloerenenuitkragingen. Bij niet-dragende wandenmetopeningen opdoorbuigende vloerenkanverder aisalge- mene vuistregel wordenaangehouden datdewand tenminste aaneenzijde bijeen van de openingen eenbouwtechnische dilatatiemoetworden toegepast. Dedilataties zijnhet meest effectief aiszijdemuur insecties metgiobaal gelijkeIengtes opdelen. Dedilata- tievoeg moetworden aangebracht Iangsdekozijnopeningen ofter plaatse vandedichtst bijgelegen stootvoeginhet metselwerk. BijIateien boveneenopening moetdedilatatie- voeg Iangs deeinden vandeIatei worden gesitueerd. Hierbijmoeten deIateien glijdend worden opgelegd (ziefiguur 6). Borstweringen waarvandeIengte groterisdan 3maal dehoogte, moeten aanbeide zij- den vandeopening wordengedilateerd (figuur10).Inborstweringen onderkozijnen, waarbij deIengte vandeborstwering groterisdan 5maal dehoogte, moetbovendien in het midden eenvoeg worden aangebracht. Verder kanhetnoodzakelijk zijnombouwtechnische dilatatiestoetepassen, onder andere vanwege: - een sprong inde wanddikte waarbijaltijdeenvoeg terplaatse vandesprong moet worden aangebracht; - wanden dieover eenondersteuning vandevloer heeniopen waaropzijgeplaatst zijn. Direct boven deondersteuningen ofaan beide zijden vandeondersteuning opmaxi- maal eenmeter vanafdeondersteuningen moetendilatatievoegen wordenaange- bracht (bijvoorbeeid bijwanden bijgangen). CUR-Aanbeveling82 - ~ ----1 '----, . ~\Y---+ \ dilataties langskozijnopeningen enborstweringen I penanten zoveelmogelijk onafhankelijk latenbewegen Figuur 10 Dilataties terplaatse vanopeningen inniet-dragende wanden 7.3.2 Uitvoering endetaillering vanniet-dragende binnenwanden Dila taties Koude voegen ofopen voegen mogennietbijdoorbuigende vloerenworden toegepast. Hier moet eengevulde dilatatievoeg meteenvoegdikte van10mm (zie7.1) worden toe- gepast. Devoegen moeten worden afgewerkt meteenelastisch blijvende enluchtdichte vulling, zodanig datvoegbreedte-variaties zoweinig mogelijk opvallen. De infiguur 8weergegeven vervorminglaatook zien datervoldoende ruimtenaasthet kozijn moetzijn.Debenodigde ruimtekanopbasis vandepositie vandedilataties en de bijkomende doorbuiging wordenbepaald. Oplegging Op basis vanconstructieve overwegingen moetenbinnenspouwbladen meteendikte van 100 mm opvloerranden overtenminste 75mm vanhetspouwblad gelijkmatig worden ondersteund. Deafwijking vandeze maat, zoalsgeconstateerd inde uitvoering, magniet meer zijndan 10mm. Toelichting: In verband metdeuitvoerbaarheid vanbinnenspouwbladen vervaardigdvan kalkzandsteen metlijmmortel enmet eendikte van100mm, moet ernaar worden gestreefd omtijdens deuitvoering vanditbinnenspouwblad opvloer- randen tenminste 85mm vanhetspouwblad gelijkmatig teondersteunen. De bijkomende doorbuiging kanworden beperkt doordematerial envoor deniet- dragende binnenwanden voorteopperen nabijdeplaats waardewanden worden opgetrokken. Ditheeft alleen zinindien devloer opdat moment niet(meer) wordt ondersteund doorstempels. Opmerking Te hoge geconcentreerde belastingenmoetenwordenvermeden inverband met de bezwijkveiligheid. Binnenwanden opeen doorbuigende vloermoeten niet-hechtend wordenverbonden met devloer, bijvoorbeeld doorzeop een kunststoffolie ofeen kunststofprofiel teplaat- sen (figuur 11).Met deze maatregel wordenonderandere horizontale scheureninde onderste lagenvoorkomen. Dezemaatregel isook noodzakelijk alswanden doorlint- voegwapening zelfdragendwordengemaakt. CUR-Aanbeveling 82 Hoekenvangevels moeten bijvoorkeur terplaatse vandehoek ofmaximaal opdrie kop- pen uitdehoek worden gedilateerd. Dezedilatatie magnietworden voorzien vanglij- ankers vanwege verschillen invervormingen vanbeide gevelvlald wand CUR-Aanbeveling82 Wanden meteenlengte graterdandemaximaal toegestane wandlengte Lf volgens de tab ellen A4,ASenA6, moeten dezemeteendilatatievoeg wordenuitgevoerd. Niet-dra- gende ongefundeerde wandenmogenlangsdeverticale randennietworden belemmerd. Tabel A4 Maximale ongedilateerde wandlengteindragende wanden Belemmering Wanddikte Maximalewandlengte Lf [mm] bij muurhoogte h'~) 0 ,,; 200 2,5h > 200 2,9 h 10 ,,; 200 2,1h > 200 2,3 h 101 ,,; 200 1,6h > 200 1,8 h CJ ,,; 200 1,3h > 200 1,4 h CJI ,,; 200 1,0h > 200 1,1 h CJ ,,; 200 > 200 altijd dilateren! "~C) Voor dehoogte maggeen grotere waarde dan3m worden ingevuld Tabel AS Maximale ongedilateerde wandlengteinniet-dragende ongeJundeerde wanden Belemmering Wanddikte [mm] ,,; 200 > 200 Maximale wandlengte Lf bij muurhoogte h"') 1,6 h 1,8 h ;') Voor dehoogte maggeen grotere waarde dan3m worden ingevuld Tabel A6 Maximale ongedilateerde wandlengteinniet-dragende geJundeerdewanden(zoalsgevels) Belemmering Wanddikte Maximalewandlengte Lf [mm] bijmuurhoogte h"') 0 ,,; 200 3,2h > 200 3,6h 10 ,,; 200 2,7h > 200 3,0h 101 ,,; 200 1,9h > 200 2,1h CJ ,,; 200 1,6h > 200 1,8h CJI ,,; 200 1,3h > 200 1,4h CJ ,,; 200 > 200 altijd dilateren! ") Voor dehoogte maggeen grotere waarde dan3m worden ingevuld ,33 CUR-Aanbeveling 82 Opmerking De invloed vandedikte dieuitdeze vuistregels spreektisniet verwerkt inde gegeven formule terberekening vanin7.2.1.Dezeinvloed heefttemaken methet feit dateen dikkere wandlangzamer droogtendaardoor langzamer krimpt,het- geen deinvloed vanderelaxatie positiefbelnvloedt. Ter plaatse vangebouwhoeken moetengevelsworden gedilateerd (zieparagraaf7.4.3). A4 Vuistregels voordilatatie-afttanden inwanden engevels vanbetonsteen metselwerk De maximale voegafstanden inbinnenbladen vervaardigdmetbetonstenen metonbe- lemmerde muurbeeindiging, eenmuurdikte van90of100 mm enmetselwerk inhalf- steens verband, waarbij h de hoogte vanhetmetselwerk is,zijn persteensoort gegeven (tab ellen A7,A8enA9). Tabel A7 Maximale ongedilateerde wandlengtebi}splitstenen enblokken, genormaliseerde druksterkte :2: 30 Njmm 2 volgensBRL 2340 Steensoort Grootformaat, blokkenhogerdan100mm Maas- enmoduulformaten, stenentot100 mm hoogte Kleinere formaten enwaalformaat Donkere kleuren,alleformaten Wanden korterdan3m behoeven nietgedilateerd teworden. Maximale wandlengte L I bij metselwerkhoogte h 5,5 h :0; 9m 5,0 h :0; 8 m 4,5 h :0; 7 m 4,0 h :0; 6m Tabel A8 Maximale ongedilateerde wandlengtebi}grindbetonstenen enblokken, genormaliseerde druksterkte:2: 20 Njmm 2 volgensBRL 2340 Steensoort Grootformaat, blokkenhogerdan100mm Maas- enmoduulformaten, stenentot100 mm hoogte Kleinere formaten enwaalformaat Donkere kleuren,alleformaten Wanden korterdan2,5mbehoeven nietgedilateerd teworden. Maximale wandlengte Lf bij metselwerkhoogte h 5,5 h :0; 8,0 m 4,5 h :0; 7,5 m 4,5 h :0; 7,0 m 4,0 h :0; 6m Tabel A9 Maximale ongedilateerde wandlengtebi}lichtbetonstenen enblokken ofmet grindvervanger, genormaliseerde druksterkte :2: 15 Njmm 2 volgensBRL 2340 Steensoort Grootformaat, blokkenhogerdan100mm Maas- enmoduulformaten, stenentot100 mm hoogte Kleinere formaten enwaalformaat Donkere kleuren,alleformaten Wanden korterdan2,0mbehoeven nietgedilateerd teworden. Maximale wandlengte Lf bij metselwerkhoogte h 4,5 h :0; 7,0 m 4,0 h :0; 6,5 m 4,0 h :0; 6,0 m 3,5 h :0; 5,0 m Indien bijdagkanten vanopeningen nietwordt gedilateerd, moetinde eerste lintvoeg onder enboven deopeningen wapeningwordenaangebracht (figuur15).Deveranke- ringslengte aanweerszijden vandedagkant is :2: 600 mm. Demaximale wandlengte Lf blijft vantoepassing. Voor betonstenen kangelden dateen deel vandekrimp alis opgetreden alszij14dagen oflater nadeproductie wordenverwerkt, waardoor ongeveer10%grotere voegafstanden mogelijk zijn,opgave doordedesbetreffende fabrikant. Voor lijmwerken vanbetonsteen moetenongeveer 10%kleinere voegafstanden worden aangehouden. CUR-Aanbeveling82 Indien Opgebouwhoeken ofbij hoeken vanwanden dilatatievoegen ongewenstzijn,is de maximale wandlengte vanafdehoek 0,5 Lf en :5 4,0 mwaarbij, overeenlengte van 1,5 mgemeten vanuitdehoek geenspouwankers mogenworden toegepast. In niet-dragende wandenofwanddelen vanbetonsteen metselwerk metonbelemmerde uiteinden opdoorbuigende vloerenenbalken waarvan Ubij> 1/1000 I rep (zie 7.3.1 enbij- lage AI)moet inhet midden vandewand eenbouwtechnische dilatatievoeg,uitgevoerd als gevulde voeg,worden aangebracht ofmoet lintvoegwapening inde onderste lagen van hetmetselwerk wordenaangebracht volgensbijlageAI. AS Betonsteenmetse/werk integelverband Uitgangspunt isdat inverband methetontbrekende verband,metselwerk integelver- band wordt uitgevoerd alsvolledig gewapend metselwerk metwapening ommaximaal 250 mm eneen maximale wandlengte Lf van 4 h en :5 6m. Indien niet-dragend metselwerkintegelverband zonderwapening wordtuitgevoerd, geldt eenmaximale wandlengte Lf van 3 h en :5 3m. A6 Aanvullende vuistregelsvoordetoepassing vanstalen lintvoegwapening inbetonsteen metselwerk De verankeringslengte vanconstructieve envan niet-constructieve wapeningismini- maa1600mm. Eventuele constructieve wapeningvoorbijvoorbeeld gewapendemetselwerk lateienen spreiding vangeconcentreerde belastingenonderopleggingen, moetvolgens opgave van de constructeur wordenuitgevoerd. CUR-Aanbeveling 82 Metnadruk wordteropgewezen datdeze CUR-Aanbeveling destand vantechniek en kennis weergeeft opmoment vanuitgifte. DeCUR houdt zichdanoakaanbevolen te worden gelnformeerd overervaringen diemet hetgebruik vandeze Aanbeveling worden opgedaan. CUR-Aanbevelingen wordendriejaarnapublicatie geevalueerd en,indien daaraanlei- ding toebestaat, geactualiseerd. Hiervanwordtmelding gemaaktinde vakpers. Auteursrechten Alle rechten voorbehouden. Nietsuitdeze uitgave magworden verveelvoudigd. opgeslagenineen geautomatiseerd gegevensbestand ofopenbaar gemaakt,inenige vormofop enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch,doorfotokopieen, opnamenofop enig andere manier, zondervooraf- gaande schriftelijke toestemming vanCUR. Het istoegestaan overeenkomstig artikel1SaAuteurswet 1912gegevens uitdeze uitgave teciteren in artikelen, scriptiesenboeken, mitsdebron opduidelijke wijzewordt vermeld, alsmededeaan- duiding vandemaker, indiendezeinde bron voorkomt. 'CUR-Aanbeveling 80'Beperking van scheurvorming insteenconstructies', augustus2001,Stichting CUR,Gouda'. Aansprakelijkheid De CUR endegenen dieaan deze publicatie hebbenmeegewerkt, hebbeneenzogroot mogelijke zorgvuldigheid betrachtbijhet samenstellen vandeze uitgave. Nochtans moetdemogelijkheid niet worden uitgesloten datertoch fouten enonvolledigheden indeze uitgave voorkomen. leder gebruik vandeze uitgave engegevens daaruitisgeheel vooreigen risicovandegebruiker, ende CUR sluit-mede tenbe