CUR-Aanbeveling 119:2016
Specialistische instandhoudingstechnieken - vullen en injecteren van scheuren, naden en holle ruimten in beton

CUR-Aanbeveling 119:2016 Specialistische instandhoudingstechnieken CUR-Aanbeveling 119:2016 Specialistische instandhoudingstechnieken CUR-Aanbeveling 119:2016 geeft definities, classificaties, eisen en regels voor de specialistische instandhoudingstechniek vullen en injecteren van beton. De CUR-Aanbeveling vormt een verbindende schakel tussen de normserie NEN-EN 1504 en de Nederlandse praktijk ten aanzien van het vullen en injecteren van beton. CUR-Aanbeveling 119:2016 volgt de normserie NEN-EN 1504 waar het gaat om beton- injectie, vult deze nader in en stelt additionele eisen. In Nederland is veel gebruik gemaakt van CUR- Aanbeveling 56 "Injecteren van scheuren in beton- constructies met kunsthars injectievloeistoffen". Deze CUR-Aanbeveling stelt niet alleen eisen aan de materialen, maar gaat ook in op de uitvoering van injectiewerk en keuring van het werk. Het naast elkaar gebruiken van CUR-Aanbeveling 56 en de Europese norm kan leiden tot tegenstrijdige eisen en zeker tot onduidelijkheid. Om die reden is besloten CUR-Aanbeveling 56 in te trekken en de nieuwe CUR-Aanbeveling 119:2016 op te stellen die de verbindende schakel vormt tussen de Europese norm en de Nederlandse praktijk. CUR-Aanbeveling 119:2016 is van toepassing op het vullen en injecteren van scheuren, naden en holle ruimten in betonconstructies met producten op basis van een hydraulisch bindmiddel (cement) of een reactief polymeer (kunsthars) met het doel: » Herstellen van de samenhang van het beton, zodanig dat krachten overgebracht kunnen worden (uitvoeringsklasse I-1). » Beschermen van het beton tegen indringing van schadelijke stoffen (uitvoeringsklasse I-2a). » Stoppen van waterlekkage (uitvoeringsklasse I-2w en I-3). Met het verschijnen van CUR-Aanbeveling 119:2016 wordt CUR-Aanbeveling 56 ingetrokken. ARTIKELNUMMER AA119 SBRCURnet Postbus 516 2600 \fM Del\bt De Bouwcampus Van der Burghweg 1 2628 CS Del\bt T 015 - 303 0500 in\bo@sbrcurnet.nl www.sbrcurnet.nl V ullen en injecteren van scheuren, naden en holle ruimten in beton Met nadruk wordt erop gewezen dat deze CUR-Aanbeveling de stand van de techniek en kennis weergeeft op het moment van uitgifte. SBRCURnet houdt zich dan ook aanbevolen te worden geïnformeerd over ervaringen die met het gebruik van deze CUR-Aanbeveling worden opgedaan. Aansprakelijkheid SBRCURnet en degenen die aan dit product hebben meege- werkt, hebben een zo groot mogelijke zorgvuldigheid betracht bij het samenstellen van deze publicatie. Toch kan niet worden uitgesloten dat de inhoud onjuistheden bevat. De gebruiker van dit product aanvaardt daarvoor het risico. SBRCURnet sluit, mede ten behoeve van de auteurs, iedere aansprakelijkheid uit voor schade die mocht voortvloeien uit het gebruik van informatie uit dit product. © SBRCURnet Alle rechten voorbehouden. Niets van deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevens - bestand, getransformeerd tot software of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of enige andere manier, zonder vooraf- gaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 in verbinding met het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 882, 1180 AW Amstelveen). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloem lezingen, readers en andere compilatiewerk en (artikel 16 Auteurswet 1912) dient u zich te richten tot: SBRCURnet, Postbus 516, 2600 AM Delft. No part of this book may be reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, stored in a database or retrieval system, or any other means without written permission from the SBRCURnet. Colofon Projectmanager drs. Erwin Vega, SBRCURnet Rapporteur ir. Corné van der Steen, TechnoConsult Redacteur Ing. Aad van der Thoorn, SBRCURnet Vormgeving Joshua Tourrich, SBRCURnet Druk ScanLaser bv, Meppel Delft, januari 2017 Artikelnummer: AA119 Alles over CUR-Aanbevelingen Of dat nu de beste en nieuwste publicaties zijn, workshops die het werken met CUR-Aanbevelingen bevorderen of handboeken waarmee u uw kennis en vaardigheden vergroot; u vindt het allemaal op www.sbrcurnet.nl/curaanbevelingen En als dé uitgever van CUR-Aanbevelingen bieden we u natuurlijk ook alle CUR-Aanbevelingen die momenteel geldig en actief zijn. Deze zijn beschikbaar in zowel online vorm, als in print vorm. www.sbrcurnet.nl/curaanbevelingen Meer informatie Wilt u op de hoogte blijven van onze activiteiten? Meld u dan via www.sbrcurnet.nl aan voor onze gratis e-mailnieuwsbrief. Heeft u meer vragen over deze publicatie? Bel met de afdeling verkoop via (015) 303 05 00 of stuur een mail naar verkoop@sbrcurnet.nl. CUR-Aanbeveling 119:2016 Specialistische instandhoudingstechnieken - vullen en injecteren van scheuren, naden en holle ruimten in beton 2 3 Inhoud 1 Onderwerp en toepassingsgebied 7 1.1 Onderwerp 7 1.2 T oepassingsgebied 7 2 T ermen en definities 7 3 Classificaties 11 3.1 Uitvoeringsklassen 11 3.2 Betonconditie , vocht 11 3.3 Betonconditie , reinheid 11 3.4 Scheurwijdte 11 3.5 V erandering wijdte scheur of naad 12 3.6 A fwerkingklasse 12 3.7 Gevolgklassen 12 3.8 V erwerkingstechniek 12 3.9 Bindmiddel vul- en of injectiemateriaal 13 3.10 Niveau controle en verslaglegging 13 4 Organisatie 15 4.1 V oorbereiding 15 4.2 Projectspecificatie door opdrachtgever 15 4.2.1 V astleggen vereisten aan het herstel 15 4.2.2 Specifiek voor uitvoeringsklasse I-1 16 4.2.3 Specifiek voor I-2w 16 4.2.4 Specifiek voor I-3 16 4.3 Projectvoorstel door opdrachtnemer 16 4.4 W erkplan 16 4.5 S tartbespreking uitvoering 17 4.6 Wijziging in uitvoeringsklasse 17 4.7 T egenstrijdigheid 17 5 Eisen aan materialen 19 5.1 Algemeen 19 5.2 Materiaal 19 5.2.1 V erpakking 19 5.2.2 Informatiebladen 20 5.2.3 Selectie materiaal 20 6 Eisen aan de uitvoering 21 6.1 Algemeen 21 6.2 P ersoneel 21 6.3 T e verwerken materialen 21 6.3.1 Materiaal voor vullen of injecteren 21 6.3.2 Opslag 21 6.3.3 Ingangscontrole 21 6.3.4 Doseren van componenten 22 6.3.5 Mengen van componenten 22 6.4 V oorbereiding voor het vullen of injecteren 22 6.4.1 S toppen lekkage 22 6.4.2 Aanbrengen oppervlakteafdichting 22 6.4.3 R einigen 23 6.4.4 Injectiepunten, algemeen 23 6.4.5 Injectiepunten, op de scheur , naad of holle ruimte 23 6.4.6 Injectiepunten: schuin aanboren scheur , naad of holle ruimte 23 6.4.7 Injectiepunten: aanbrengen membraan 23 6.5 Apparatuur voor vullen of injecteren 24 6.6 Uitvoeren van het vullen of injecteren 25 6.6.1 Algemeen 25 6.6.2 V ullen of injecteren na een onderbreking 25 6.6.3 Omstandigheden verwerking 25 6.6.4 Specifiek verwerkingstechniek injecteren, I-1 en I-2 25 6.6.5 Specifiek verwerkingstechniek injecteren, I-3 26 6.7 Nabewerk en 26 6.7.1 Uiterlijk, tintverschil 26 6.7.2 A fdichten boorgaten 26 6.7.3 V erwijderen oppervlakte-afdichting 26 6.7.4 V erwijderen materiaal op omringend beton 26 6.8 Gaten van in het werk uitgevoerde proeven 26 7 Eisen aan uitgevoerd werk 27 7.1 Algemeen 27 7.2 Mechanische eigenschappen 27 7.2.1 Druksterkte 27 7.2.2 Hechtsterkte en treksterkte 27 7.3 V ullingsgraad (I-1, I-2a) 27 7.4 W aterdichtheid (I-2w, I-3) 27 8 Geschiktheidsonderzoek 29 9 K euring en controle 31 9.1 Algemeen 31 9.2 K euringsaspecten en frequentie 31 9.3 K euringscriterium 31 9.4 Uitvoeren k euringen 31 9.4.1 Algemeen 31 9.4.2 Uitharden materiaal 31 9.4.3 Hechtsterkte 31 9.4.4 V ullingsgraad 32 9.4.5 W aterdichtheid 32 10 R egistraties en documentatie 33 10.1 Algemeen 33 10.2 Uitwerking per k euringsniveau 33 10.2.1 Niveau 1 33 10.2.2 Niveau 2 33 10.2.3 Niveau 3 33 10.2.4 Niveau 4 33 10.3 Instructie voor inspectie en beheer 33 Titels van vermelde normen 35 Bijlage A Beoordelingsmethoden en frequentie 37 Bijlage B V oorbeeld controlelijst projectspecificatie 39 Bijlage C V oorbeeld controlelijst werkplan 41 Bijlage D V oorbeeld projectoverzicht 43 Bijlage E V oorbeeld registratieformulier metingen 45 Deze CUR-Aanbeveling vormt de verbindende schakel tussen de Europese normserie NEN-EN 1504 "Producten en systemen voor de bescherming en reparatie van betonconstructies" en het injecteren van beton zoals gewoonlijk in de Nederlandse praktijk. Deel 5 van NEN-EN 1504 gaat specifiek in op vullen en injecteren, waarbij het accent ligt op de eisen aan de te gebruiken materialen. Onderscheid wordt bijvoorbeeld gemaakt in eisen aan producten die bedoeld zijn om scheuren of holten te vullen en producten die bedoeld zijn voor het constructief verlijmen van scheuren in beton. In Nederland is veel gebruik gemaakt van CUR- Aanbeveling 56 "Injecteren van scheuren in beton- constructies met kunsthars injectievloeistoffen". Deze CUR-Aanbeveling stelt niet alleen eisen aan de materialen, maar gaat ook in op de uitvoering van injectiewerk en keuring van het werk. Het naast elkaar gebruiken van CUR-Aanbeveling 56 en de Europese norm kan leiden tot tegenstrijdige eisen en zeker tot onduidelijkheid. Om die reden is besloten CUR- Aanbeveling 56 in te trekken en een nieuwe CUR- Aanbeveling op te stellen die de verbindende schakel vormt tussen de Europese norm en de Nederlandse praktijk. Deze CUR-Aanbeveling 119:2016 is daarvan het resultaat. De aanvullingen en wijzigingen ten opzichte van deel 5 van NEN-EN 1504 zoals opgenomen in deze CUR- Aanbeveling betreffen onder meer: ?Een indeling in drie uitvoeringsklassen: ?I-1 constructief verlijmen van scheuren, naden en holle ruimten in beton; ? I-2 technisch afdichten van scheuren, naden en holle ruimten in beton; ? I-3 technisch afdichten door aanbrengen van een membraan achter het beton. Doel van deze uitvoeringsklassen is het vereen- voudigen van het vastleggen van hetgeen wordt verlangd ten aanzien van onder meer de toe te passen materialen, de voorwaarden en eisen aan de uitvoering alsmede het beoordelen van het eindresultaat. ? Het nader uitwerken van keuringen, waaronder de keuringsfrequentie, die al dan niet afhankelijk zijn gesteld van gevolgklassen en de uitvoeringsklasse. Deze CUR-Aanbeveling is opgesteld door CUR-Voor- schriftencommissie 97 "Herziening CUR-Aanbevelingen betonreparatie". Op het moment van publicatie van deze Aanbeveling was deze commissie als volgt samengesteld: ? ir. C.A. van der Steen (secretaris, rapporteur, Technoconsult), ? ing. F.M. van Beek (RWSGPO), ? ir. L.A.G. Bouman (Balm/VBR), ? ing. M. de Jonker (SGS Intron/VABOR), ? ing. C.J.A.M. Köhler (Provincie Noord-Brabant), ? ing. G. van Leeuwen (Groutech/VLB), ? E. Kampman (IKOB BKB), ? ing. P. Snieder (Remmers Bouwchemie/VLB), ? ing. C. Uittenbogaard (SealteQ West/VBR), ? drs. E. Vega (projectmanager SBRCURnet). Met het verschijnen van deze CUR-Aanbeveling wordt CUR-Aanbeveling 56 uit 1997 ingetrokk en. NEN/CUR-commissies 355039/VC12 "Beton" en 351085/VC18 "Uitvoering betonconstructies" stemmen in met de inhoud van deze CUR-Aanbeveling 119:2016. 6 7 Onderwerp en toepassingsgebied 1 1 .1 Onderwerp Deze CUR-Aanbeveling geeft definities, classificaties, eisen en regels voor de specialistische instandhou - dingstechniek vullen en injecteren van beton. In deze CUR-Aanbeveling wordt onderscheid gemaakt in drie uitvoeringsklassen. Deze CUR-Aanbeveling vormt een verbindende schakel tussen de normserie NEN-EN 1504 en de Nederlandse praktijk ten aanzien van het vullen en injecteren van beton. Deze CUR-Aanbeveling volgt de normserie NEN-EN 1504 waar het gaat om betoninjectie, vult deze nader in en stelt additionele eisen. De methoden uit NEN-1504-9 die onderwerp zijn van deze CUR-Aanbeveling zijn weergegeven in tabel 1. Tabel 1. Principes en methoden uit NEN-EN 1504-9 die onderdeel zijn van deze CUR-Aanbeveling Principe (tabel 1 NEN-EN 1504-9) methoden gebaseerd op principe Relevant deel van NEN-EN 1504 serie 1 Beschermen tegen indringing 1.5 Vullen van scheuren *1 5 1.8 Aanbrengen van een membraan *2 - 4 Versterken constructie *3 4.5 Injecteren van scheuren, naden en holle ruimten 5 4.6 Vullen van scheuren, naden en holle ruimten 5 *1 In aanvulling op NEN-EN 1504-9 zal in deze CUR-Aanbeveling onder dit principe ook worden verstaan het vullen van naden en holle ruimten.*2 Het aanbrengen van een membraan vindt plaats achter de betonconstructie en wordt in hoofdzaak toegepast als waterdichting.*3 Door het vullen of injecteren zal geen versterking mogelijk zijn maar wordt de sterkte van de betonconstructie hersteld tot op het niveau van beton zonder scheuren, naden of holle ruimten. Opmerking: Het verschil tussen methode 1.5 en 4.6 is dat bij 4.6 eisen zijn gesteld aan de mechanische eigenschappen van het materiaal gebruikt voor het vullen of injecteren en de samenwerking daarvan met het beton. 1.2 Toepassingsgebied Deze CUR-Aanbeveling is van toepassing op het vullen en injecteren van scheuren, naden en holle ruimten in betonconstructies met producten op basis van een hydraulisch bindmiddel (cement) of een reactief polymeer (kunsthars) met het doel: 1. Herstellen van de samenhang van het beton, zodanig dat krachten overgebracht kunnen worden (uitvoeringsklasse I-1). 2. Beschermen van het beton tegen indringing van schadelijke stoffen (uitvoeringsklasse I-2a). 3. Stoppen van waterlekkage (uitvoeringsklasse I-2w en I-3). De uitvoeringsklassen zijn beschreven in 3.1. 8 9 Termen en definities 2 Betononderhoudskundige Een persoon die beschikt over het diploma "Beton- onderhoudskundige BV" of gelijkwaardige kwalificatie. Charge Een mengsel met vaste receptuur dat door de fabrikant/ leverancier afzonderlijk en in één keer wordt bereid. Injecteren Verwerkingstechniek waarbij het materiaal onder druk met een injectiepomp in een scheur, naad of holle ruimte wordt aangebracht, dan wel achter het beton. Projectspecificatie Een door de opdrachtgever opgestelde omschrijving van de uit te voeren werkzaamheden en de eisen en voorwaarden die daarbij gelden, ook wel bestek genoemd. Projectvoorstel Een door de opdrachtnemer opgesteld document, gebaseerd op een projectspecificatie, ? met aanpassingen en/of aanvullingen op deze pro - jectspecificatie, indien daarin fouten of tegenstrijdig - heden zijn ontdekt dan wel aspecten ontbreken; ? waarbij invulling wordt gegeven aan keuzemogelijk - heden die de projectspecificatie biedt. Reinigen De techniek, voorafgaand aan het vullen of injecteren van een scheur, naad of holle ruimte, met het doel verontreiniging in de scheur, naad of holle ruimte te verwijderen. Vervuild De conditie waarbij de te vullen scheur, naad of holle ruimte geheel of gedeeltelijk is gevuld met verontreini - gingen. Vullen Verwerkingstechniek waarbij het materiaal zonder druk of nagenoeg drukloos handmatig of machinaal in een scheur, naad of holle ruimte wordt aangebracht. Werkplan Een door de opdrachtnemer opgestelde omschrijving waarin relevante gegevens uit de projectspecificatie en het projectplan zijn overgenomen of ingevuld en waarin een nadere uitwerking is opgenomen van de wijze van uitvoeren, inclusief de in te zetten materialen, verwerkingstechniek(en) en keuringen. 10 11 Classificaties 3 3 .1 Uitvoeringsklassen Onderscheid wordt gemaakt in de volgende uitvoeringsklassen: I-1 Constructief verlijmen van scheuren, naden en holle ruimten in beton. I-2 Technisch (af )dichten van scheuren, naden en holle ruimten in het beton door vullen of injecteren met het doel: I-2a: het indringen van schadelijke stoffen te voorkomen; I-2w: de betonconstructie waterdicht te maken. I-3 Technisch (af )dichten van scheuren, naden en holle ruimten door het aanbrengen van een membraan achter het beton. Bij een combinatie van uitvoeringsklassen op één locatie geldt dat aan de eisen voor beide klassen moet worden voldaan, waarbij de zwaarste eis maatgevend is. Opmerking Bij een klasse I-1 is het doel het aan elkaar verlijmen van het materiaal naast c.q. ter plaatse van de scheur, naad of holle ruimte, zodanig dat krachten overge - bracht kunnen worden en het geheel weer samen - werkt. 3.2 Betonconditie, vocht Op basis van de vochtigheid van een scheur, naad of holte wordt onderscheid gemaakt in de betonconditie: V0: Betonconditie droog De conditie waarbij geen water aanwezig is in de scheur, naad of holle ruimte en op het beton dat daaraan onmiddellijk grenst en waarbij geen water toetreedt in de scheur tijdens het vullen of injecteren en uitharden van het ingebrachte materiaal. V1: Betonconditie vochtig De conditie waarbij geen water naar buiten treedt uit de scheur, naad of holle ruimte en het beton dat onmiddellijk grenst aan de te vullen of injecteren scheur, naad of holle ruimte vochtig is, zonder water op het oppervlak. V2: Betonconditie nat De conditie waarbij in de scheur, naad of holle ruimte water aanwezig is, maar niet naar buiten treedt. Opmerking Het aanwezig zijn van waterdruppels op de scheur is kenmerkend voor deze conditie. V3: Betonconditie watervoerend De conditie waarbij water uit de scheur, naad of holle ruimte stroomt. 3.3 Betonconditie, reinheid Op basis van de reinheid van de scheur, naad of holle ruimte wordt onderscheid gemaakt in: R0 Schoon, niet vervuild R1 Vervuild, niet chemisch verontreinigd R2 Vervuild, chemisch verontreinigd Opmerking Chemische vervuiling kan invloed hebben op het reactieproces van het aangebrachte materiaal en de duurzaamheid daarvan. 3.4 Scheurwijdte Onderscheid wordt gemaakt in de volgende scheur - wijdten aan het betonoppervlak: W 0,1 Scheurwijdte tot en met 0,1 mm; W0,2 Scheurwijdte tot en met 0,2 mm; W0,3 Scheurwijdte tot en met 0,3 mm; W0,5 Scheurwijdte tot en met 0,5 mm; W0,8 Scheurwijdte tot en met 0,8 mm; Wx: Scheurwijdte tot ten hoogste x mm. Bij Wx moet voor x de scheurwijdte worden ingevuld, in mm. Opmerking Deze indeling volgt de indeling in NEN-EN 1504-5, waar materiaal voor het injecteren wordt ingedeeld op basis van injecteerbaarheid bij een bepaalde scheurwijdte. Het betreft dan de minimale scheurwijdte die met het betreffende materiaal is te injecteren. In deze Aanbeveling wordt de scheurwijdte-indeling gebruikt voor het aangeven van de maximale scheur - wijdte zoals die wordt aangetroffen aan het beton- oppervlak. 12 3.5 Verandering wijdte scheur of naad Op basis van de verandering in wijdte (beweging) van een scheur of naad wordt onderscheid gemaakt in: S0 Niet-bewegende scheur of naad. S1 Scheur of naad met een dagelijkse beweging kleiner dan 10 % van de scheurwijdte en/of 0,03 mm. S2 Scheur of naad met een dagelijkse beweging groter dan of gelijk aan 10 % van de scheurwijdte en/of 0,03 mm. Opmerking Indien sprake is van veel beweging van de scheur of naad kan een andere uitvoering dan injecteren of vullen meer duurzaam zijn, zoals bijvoorbeeld een voegconstructie of de uitvoeringsklasse I-3. 3.6 Afwerkingklasse Op grond van het afwerken van het beton na het vullen of injecteren wordt onderscheid gemaakt in: A0 Geen afwerking. Injectienippels, materiaal aangebracht op het betonoppervlak, vervuiling en dergelijke worden niet verwijderd. A1 Vulpunten en injectienippels moeten zijn verwijderd, boorgaten moeten zijn gedicht met cementgebonden mortel. A2 Als afwerkingklasse A1 met aanvullend het verwijderen van aangebrachte oppervlakafdichtingen ten behoeve van het vullen of injecteren alsmede het verwijderen van resten van het gebruikte vul- of injectiemateriaal op het (omringend) beton. 3 .7 Gevolgklassen Onderscheid wordt gemaakt in gevolgklassen: GK1: Falen van vullen of injecteren heeft geringe gevolgen: geen reële kans op letselschade, geen of geringe kans op materiële schade. De kosten van de gevolgen en het herstel zijn beperkt. GK2: Falen van vullen of injecteren heeft middelmatige gevolgen: geringe kans op letselschade, redelijke kans op materiële schade. De kosten van de gevolgen en het herstel zijn aanzienlijk. GK3: Falen van vullen of injecteren heeft grote gevolgen: kans op letselschade of verlies mensenlevens, grote kans op materiële schade. De kosten van de gevolgen en het herstel zijn groot. Opmerking 1 De gevolgklassen worden in deze CUR-Aanbeveling gebruikt voor het stellen van eisen aan het uitgevoerd werk en de aard en omvang van de keuringen die moeten plaatsvinden. De gevolgklassen zijn in analogie met de gevolgklassen die in NEN-EN 1990 zijn beschreven. Hoe groter de gevolgen zijn, hoe meer of zwaarder de eisen zijn die worden gesteld aan het uitgevoerd werk, het uitvoerende bedrijf en de keuring en controle. Begrippen als gering, aanzienlijk en groot zijn projectafhankelijk en een persoonsgebonden over- weging. Daarom zijn deze begrippen niet verder inge - kaderd door het noemen van bedragen of aantallen (in analogie met de Eurocodes). Opmerking 2 Met het enkel vullen of injecteren zal een constructie niet sterker gemaakt kunnen worden dan de construc - tie zonder scheur, naad of holle ruimte. Daarom is in deze CUR-Aanbeveling niet opgenomen welk veilig - heidsniveau volgens NEN 8700 moet worden bereikt. Dit neemt niet weg dat er bij het vullen of injecteren van een betonconstructie altijd oog moet zijn voor de oorzaak en de gevolgen van een scheur, naad of holle ruimte. 3.8 Verwerkingstechniek Op basis van de wijze van verwerken wordt onder - scheid gemaakt in: ? Vullen, het drukloos of met nagenoeg geen druk aanbrengen van materiaal; ? Injecteren, het onder druk aanbrengen van materiaal. 13 3.9 Bindmiddel vul- en/of injectiemateriaal Op grond van het hoofdbestanddeel van het vul- of injectiemateriaal wordt onderscheid gemaakt in: ? Kunstharsen (K), onderverdeeld in: E Materiaal op basis van epoxy P Materiaal op basis van polyurethaan PX Materiaal op basis van een combinatie van kunstharsen G Gelvormend product. ? Cementgebonden producten (C). 3.10 Niveau controle en verslaglegging Bij de keuring en controle wordt onderscheid gemaakt in: Niveau 1 Controle, uit te voeren door de medewerker die de werkzaamheden heeft verricht. Niveau 2 Controle door het uitvoerend bedrijf, uit te voeren volgens vaste procedures van die organisatie en gericht op het aantoonbaar maken van de geleverde kwaliteit van de werkzaamheden. De procedures moeten onderdeel uitmaken van ten minste een NEN-EN-ISO 9001 certificaat of een certificaat op basis van BRL 3201. Niveau 3 Controle door het uitvoerend bedrijf volgens een gecertificeerd proces en specifiek projectplan op basis van BRL 3201. Controle vindt daarbij procesmatig plaats door het uitvoerende bedrijf. Dit proces wordt periodiek getoetst door een certificatie-instelling. Niveau 4 Gelijk aan niveau 3 maar waarbij additioneel en projectspecifiek sprake is van extern toezicht door een onafhankelijke en ter zake kundige derde partij (zie opmerking) tijdens de uitvoering en bij een controle van het gerealiseerde werk. Opmerking Dit kan gaan om bijvoorbeeld een betononderhouds - kundige die geen binding heeft met het uitvoerend bedrijf. Bij een niveau 3 en 4 wordt geacht te zijn voldaan aan niveau 2 en 1, bij niveau 2 wordt geacht te zijn voldaan aan niveau 1. Het aan te houden niveau van controle is weergegeven in tabel 2. Tabel 2. Keuringsniveau in relatie tot gevolgklasse en uitvoeringsklasse Gevolgklasse I-1 I-2 I-3 Constructief verlijmen Technisch (af ) dichten in beton Technisch (af ) dichten achter beton GK1 Niveau 2 Niveau 1 Niveau 1 GK2 Niveau 3 Niveau 2 Niveau 2 GK3 Niveau 4 Niveau 3 Niveau 3 De ten minste uit te voeren controles zijn beschreven in bijlage A. De omvang van de verslaglegging is uitge - werkt in hoofdstuk 10. 14 15 Organisatie 4 4 .1 Voorbereiding Alvorens over te gaan tot het constructief verlijmen of technisch (af )dichten moet bekend en vastgelegd zijn: 1. De schadekenmerken en (mogelijke) schade- oorzaak, al dan niet in combinatie met de omvang van de schade. 2. Of de scheur, naad of holle ruimte constructieve gevolgen heeft. 3. De verwerkingstechniek: vullen of injecteren. 4. De risico's en bijbehorende beheersmaatregelen, waaronder ten minste: a. De acties die worden ondernomen als er tijdens of voorafgaand aan de uitvoering wordt vastgesteld dat de opgegeven uitvoerings- klasse niet juist is. b. Hoe de constructieve veiligheid en stabiliteit tijdens de uitvoering van het vullen of injecteren wordt geborgd. c. De fysieke en materiële veiligheid van het eigen personeel en objecten en personen in de directe omgeving van het object waaraan werkzaamheden worden verricht (denk aan vallend materiaal/puin, wegwaaien stof, breuk of losschieten van injectieslangen en dergelijke). d. Bij constructies waar tijdens de werkzaamheden en het uitharden van het materiaal trillingen optreden, moet worden nagegaan of deze een belemmering vormen voor het eindresultaat. Als dit het geval is, dan moeten de beheersmaat - regelen worden vastgesteld. Opmerking Voorafgaand aan het feitelijk vullen of injecteren is een goede schadediagnose nodig en een daarop afgestemd hersteladvies dat rekening houdt met het doel en de beoogde levensduur van de werkzaam- heden, alsook met specifieke klantwensen. De uitvoeringsklasse, het keuringsniveau en de gevolg - klasse zullen hierop afgestemd moeten zijn. 4.2 Projectspecificatie door opdrachtgever 4.2.1 Vastleggen vereisten aan het herstel De uit te voeren werkzaamheden en het te bereiken eindresultaat moeten zijn vastgelegd in een project- specificatie. Deze projectspecificatie moet door of namens de opdrachtgever worden opgesteld. Opdrachtnemer toetst de projectspecificatie vooraf - gaand aan de uitvoering op juistheid en technische uitvoerbaarheid. Deze toets moet worden uitgevoerd door een betononderhoudskundige. Bij onjuistheden en uitvoeringstechnische bezwaren moet voorafgaand aan de aanvang van de werkzaamheden overleg plaats- vinden tussen opdrachtgever en opdrachtnemer over hoe te handelen (zie 4.3). Opmerking Een projectspecificatie (ook wel bestek genoemd) kan meer werkzaamheden omvatten dan alleen het vullen of injecteren van scheuren, naden of holle ruimten in beton. In de projectspecificatie moet ten minste zijn opgenomen: a. De contactgegevens van opdrachtgever, opdracht - nemer en andere betrokken partijen. b. Wat en waar moet worden verlijmd of afgedicht (beschrijving locaties). c. De omvang van het werk, bijvoorbeeld de totale scheurlengte. d. De dikte van de betonconstructie op de onder b) genoemde locaties. e. De uitvoeringsklasse volgens 3.1. f. De betonconditie volgens 3.2 en 3.3. g. Bij scheuren en naden: ? de maximaal vastgestelde wijdte volgens 3.4; ? de verandering in wijdte volgens 3.5; ? vanaf welke wijdte de scheur of naad ten minste gevuld of geïnjecteerd moet worden. h. Bij holle ruimte: ? de grootte van een holle ruimte die ten minste gevuld of geïnjecteerd moet worden. i. De afwerkingklasse volgens 3.6. j. De gevolgklasse die van toepassing is volgens 3.7. k. Of de vullingsgraad (bij I-1 en I-2), de hechting/ hechtsterkte en druksterkte (bij I-1) moet worden gecontroleerd, eventueel ook de methode. Zo ja, ook het aantal keuringen beschrijven dat moet worden uitgevoerd. 16 Opmerking Vanwege de schade die ontstaat bij het boren van kernen in de herstelde betonconstructie, is het boren van kernen niet verplicht gesteld. l. De specifieke eisen behorende bij de uitvoerings - klasse voor zover deze CUR-Aanbeveling geen eis bevat of als van deze eis wordt afgeweken. m. De beoogde levensduur van de uitgevoerde werk - zaamheden. Optioneel kan in een projectspecificatie worden opgenomen: n. De verwerkingstechniek volgens 3.8. o. Het te verwerken materiaal volgens 3.9. p. Bij injecteren: de maximale injectiedruk. q. Of een onderhoudsplan moet worden opgesteld dat ingaat op de inspecties en maatregelen gedurende de resterende ontwerplevensduur van het herstelde onderdeel. 4.2.2 Specifiek voor uitvoeringsklasse I-1 Voor de uitvoeringsklasse I-1 moet ten minste aanvullend op 4.2.1 worden vastgelegd: r. De hecht- en treksterkte van het toe te passen materiaal. s. De druksterkte van het toe te passen materiaal. 4.2.3 Specifiek voor I-2w Voor de uitvoeringsklasse I-2w moet ten minste aanvullend op 4.2.1 worden vastgelegd: t. De te keren waterdruk. 4.2.4 Specifiek voor I-3 Voor de uitvoeringsklasse I-3 moet ten minste aanvul - lend op 4.2.1 worden vastgelegd: u. De bodemgesteldheid achter het beton (grond-opbouw, grondsoort). v. De grondwaterstanden (ten minste de gemiddeld laagste grondwaterstand). w. Het al dan niet aanwezig zijn van stroming van het grondwater. x. Het al dan niet aanwezig zijn van chemisch verontreinigd grond(water). 4.3 Projectvoorstel door opdrachtnemer Indien: a. geen projectspecificatie door of namens de opdrachtgever is opgesteld; b. onjuistheden zijn vastgesteld in de projectspecificatie; c. aspecten ontbreken in de projectspecificatie; d. er keuzemogelijkheden zijn geboden in de projectspecificatie, vertaalt de opdrachtnemer hetgeen hij heeft begrepen, heeft waargenomen, respectievelijk zal uitvoeren in een projectvoorstel en stemt dit af met de opdrachtgever. Dit, met de opdrachtgever afgestemd projectvoorstel vormt dan onderdeel van de projectspecificatie c.q. fungeert dan als projectspecificatie zoals bedoeld in 4.2. Opmerking Het projectvoorstel kan onderdeel zijn van het werkplan. 4.4 Werkplan Voorafgaand aan de uitvoering, moet door opdracht- nemer een werkplan zijn opgesteld. Dit plan moet worden aangeboden aan de opdrachtgever of directie. Het werkplan moet op het werk beschikbaar zijn. In het werkplan moet, voor zover van toepassing, ten minste zijn vermeld: a. De gegevens van de opdrachtgever en eventueel betrokken externe adviseurs. b. De contactgegevens van de opdrachtnemer . c. Het organisatieschema voor het project inclusief de competentie, taken en bevoegdheden van in te zetten personeel, waaronder ten minste: ? Wie de betononderhoudskundige is die verant - woordelijk is voor: ? het toetsen van de projectspecificatie van het betreffende werk; ? het naleven van het keuringsplan; ? het toetsen van keuringsresultaten aan gestelde eisen en het goed- of afkeuren van het resultaat. ? Wie het aanspreekpunt is voor de uit te voeren werkzaamheden. ? Wie keuringen uitvoert. d. De bij het werk betrokken partijen en hoe de onder - linge communicatie en afstemming is geregeld. 17 e. Een verwijzing naar de projectspecificatie en de daarin opgenomen eisen of, indien deze ontbreekt, ten minste de aspecten als genoemd in 4.2.1 en voor zover van toepassing 4.2.2, 4.2.3 en 4.2.4: f. Verder moet in het werkplan zijn vastgelegd: ? De verwerkingstechniek volgens 3.8. ? Het te verwerken materiaal. ? Bij injecteren: de maximale injectiedruk. ? De wijze van aanboren van de scheur, naad of holle ruimte. ? Het aantal geplande vul- of injectiepunten. ? Met welk materiaal wordt nageïnjecteerd als gebruik is gemaakt van een schuimvormend polyurethaan (SPUR) waarbij na-injecteren nodig is. ? De specifieke eisen behorende bij de uitvoerings - klasse voor zover deze CUR-Aanbeveling geen eis bevat of als van deze eis wordt afgeweken (zie ook 4.2.1 en voor zover van toepassing, 4.2.2, 4.2.3 en 4.2.4). ? De beoogde levensduur van de uitgevoerde werkzaamheden. g. Procedures, instructies en/of en werkomschrijvingen voor de verschillende fasen van het werk. In de procedures moet ook de wijze van vrijgave zijn beschreven voor de verschillende fasen. h. Een risico-inventarisatie en de bijbehorende beheersmaatregelen die worden genomen. De inventarisatie moet niet enkel de risico's bevatten verbonden aan de scheur, naad of holle ruimte en het vullen of injecteren daarvan. Ook de risico's verbonden aan opslag en verwerken van materia - len, waaronder de omgevingscondities tijdens en na het verwerken moeten hierin worden meegenomen. i. Namen van producten en locatie(s) waar deze producten gebruikt gaan worden. j. De productbladen van deze materialen. k. Terreininrichting en voorzieningen voor de bereik - baarheid en de veiligheid. l. Keuringsplan met goed- en afkeurgrenzen. Daarbij moet zijn vermeld hoe, wie, wanneer en hoe vaak vastgesteld c.q. bepaald wordt of aan de eisen in de projectspecificatie is voldaan, evenals de wijze waarop registratie gaat plaatsvinden. Het plan moet zijn afgestemd op de bepalingen in deze CUR- Aanbeveling. m. De wijze waarop en eventueel de materialen waarmee corrigerende maatregelen worden genomen bij geconstateerde afwijkingen ten aanzien van de gestelde eisen. n. Door de opdrachtgever goedgekeurde afwijkingen ten opzichte van deze CUR-Aanbeveling. Opmerking Bij een gecertificeerd proces conform BRL 3201 zijn genoemde procedures onderdeel van de procedure die het bedrijf hanteert. Voor niet-gecertificeerde bedrijven is dit niet per definitie het geval en vraagt dit extra aandacht. 4.5 Startbespreking uitvoering Het uitvoeren van het vullen of injecteren van scheuren, naden of holle ruimten vraagt de nodige aandacht en afstemming. Daarom moet voorafgaand aan de uitvoering van het werk een startbespreking worden gehouden waaraan opdrachtgever en opdrachtnemer deelnemen, bij voorkeur aangevuld met andere partijen zoals betrokken adviseurs. Besproken moet onder meer worden: ? De planning van de werkzaamheden. ? De wijze waarop betrokken partijen elkaar informe - ren. ? De stop- en bijwoonpunten. ? De wijze waarop wordt gehandeld indien tijdens de uitvoering een voorgenomen uitvoeringsklasse niet de juiste blijkt te zijn. Constateren dat de voorgeno - men uitvoeringsklasse niet juist is moet als stoppunt worden beschouwd en als zodanig zijn opgenomen in het werkplan. ? De uitgevoerde risicoanalyse en de geplande beheersmaatregelen. ? Wat prevaleert in het geval van tegenstrijdigheden, zie 4.7. 4.6 Wijziging in uitvoeringsklasse Indien tijdens de uitvoering blijkt dat de overeen- gekomen uitvoeringsklasse niet correct is, moet het werk worden gestaakt. Er moet dan overleg plaats- vinden tussen opdrachtgever en opdrachtnemer over hoe verder te handelen. 4 .7 Tegenstrijdigheid Bij een tegenstrijdigheid tussen de eisen in deze CUR- Aanbeveling, de projectspecificatie of de verwerkings - voorschriften van de toe te passen materialen moeten opdrachtgever en opdrachtnemer overeenkomen welke eis prevaleert . Dit, voorafgaand aan de feitelijke uit - voering van de werkzaamheden. Het resultaat daarvan moet schriftelijk worden vastgelegd (in het werkplan, het dagrapport of in een bouwverslag). 18 19 Eisen aan materialen 5 5 .1 Algemeen Ten aanzien van in te zetten materialen voor het vullen of injecteren van beton geldt: a. Toe te passen materialen moeten geschikt zijn voor het doel waarvoor ze worden ingezet. b. Zijn in deze CUR-Aanbeveling of in de project- specificatie getalswaarden opgenomen voor bepaalde materiaaleigenschappen dan moet worden gecontroleerd of de door de leverancier opgeven waarden hiermee overeenstemmen. Dit mag op basis van een documentcontrole van testgegevens van de leverancier. c. Materialen met eigenschappen die afwijken van de eisen in deze CUR-Aanbeveling mogen slechts worden toegepast als het gebruik ervan schriftelijk is overeengekomen tussen opdrachtgever en opdrachtnemer. In de projectspecificatie of het werkplan moet in dat geval schriftelijk worden vastgelegd op welke punten wordt afgeweken van de eisen. d. De herkomst van de materialen moet traceerbaar zijn. Opmerking 1 Een overzicht van veelal toegepaste producten voor de verschillende uitvoeringsklassen is opgenomen in tabel 3. Tabel 3. Veelal gebruikte producten Opmerking 2 NEN 1504-5 maakt onderscheid tussen de volgende materialen voor het injecteren: Categorie D Polymeergebonden vloeistof voor het afdichten van enigszins bewegende scheuren, naden (en holle ruimten. Toepasbaar voor uitvoeringsklasse I-2. Categorie F Materiaal voor het constructief verlijmen onder druk (injecteren), waarbij krachtsoverdracht kan plaatsvinden. Toepasbaar voor uitvoeringsklasse I-1 Categorie S Polymeergebonden vloeistof voor het (af )dichten van scheuren, naden en holle ruimten die na verharden herhaald kan zwellen door wateropname. Toepasbaar voor uitvoeringsklasse I-3 5.2 Materiaal 5.2.1 Verpakking Alle materialen of componenten daarvan moeten fabrieksmatig zijn verpakt. De verpakking van de com - ponenten moet zijn afgestemd op de mengverhouding. In het magazijn van opdrachtnemer is het toegestaan materiaal uit grotere verpakkingseenheden onder te verdelen in kleinere verpakkingen, waarbij op de nieuwe verpakking ten minste vermeld moet worden: ? de productnaam en/of productcode; ? de mengverhouding; ? het chargenummer van de grotere verpakkings- eenheid; ? de houdbaarheidsdatum, afgeleid van de grotere verpakkingseenheid. Materiaal Epoxy (E) Polyurethaan (P) Combinatie kunsthars (Px) Cement SPUR *2 Gel Type hars volgens NEN-EN 1504-5 zie opmerking 2 F D F/D S I-1 Constructief verlijmen X X X I-2a Technisch afdichten X X X X I-2w Technisch afdichten, waterdicht (X)*1 X X X X I-3 Technisch afdichten achter beton X X X *1 Afhankelijk van betonconditie en scheurwijdte verandering *2 SPUR is een schuimvormende polyurethaan. Deze mag worden gebruikt voor \ het tijdelijk stoppen van een lekkage alvorens een injectie uit te voeren. Het naïnjecteren kan achterwege \ blijven als de leverancier aangeeft dat SPUR ook geschikt is voor een blijvende afdichting. 20 5.2.2 Informatiebladen Opdrachtnemer moet beschikken over informatie- bladen en/of productspecificaties van (componenten van een) materiaal dat zal worden gebruikt voor het vullen of injecteren. Hierin moeten ten minste zijn opgenomen: ? de kenmerken van het product; ? de verwerkingscondities; ? de mengverhoudingen (voor zover van toepassing). De informatiebladen moeten desgevraagd aan de opdrachtgever beschikbaar worden gesteld. 5.2.3 Selectie materiaal Te gebruiken materialen voor het (af )dichten of constructief verlijmen van scheuren, naden of holle ruimten in beton moeten zodanig zijn samengesteld dat voldaan wordt aan de eisen aan het gerede werk. In beginsel gelden voor injectiematerialen de eisen zoals opgenomen in NEN-EN 1504-5, tenzij in de projectspecificatie afwijkende eisen zijn opgenomen. Opmerking In NEN-EN 1504-5 worden eisen aan injectieharsen gesteld waarbij onder meer gekeken wordt naar de scheurwijdte die kan worden geïnjecteerd en de scheurwijdte beweging die het materiaal kan opvangen. Bij injectiewerk kan op basis hiervan een keuze worden gemaakt uit beschikbare materialen c.q. klassen zoals die in NEN-EN 1504-5 worden gehan - teerd. Deze CUR-Aanbeveling richt zich nadrukkelijk op het eindresultaat en stelt daaraan eisen. 21 Eisen aan de uitvoering 6 6 .1 Algemeen Algemeen geldt: a. Het werk moet worden uitgevoerd conform het werkplan. b. Vooraf moet zijn getoetst of de situatie overeen - komt met de situatie zoals beschreven in het werkplan. Is dit niet het geval dan moet worden nagegaan of de beoogde werkwijze afdoende is of dat een andere werkwijze moet worden gevolgd. Bij het constructief verlijmen moet een eventuele aan - passing door de betononderhoudskundige worden geaccordeerd alvorens met het vullen of injecteren mag worden gestart. c. Gedurende het vullen of injecteren en het uitharden van het aangebrachte materiaal, moet de stabiliteit van het onderdeel waaraan wordt gewerkt zijn gewaarborgd. d. De locatie waar de werkzaamheden worden of zijn uitgevoerd, moet bereikbaar zijn of worden gemaakt zodat de werkzaamheden, inclusief de keuringen, op een goede en veilige wijze zijn uit te voeren. e. Gedurende de werkzaamheden moet worden bewaakt of de omgevingscondities voldoen aan de daaraan te stellen eisen in de productspecificatie of het informatieblad. Daarvoor moet meetapparatuur op het werk aanwezig zijn. f. Gedurende de werkzaamheden moet worden bewaakt of de scheurwijdte verandering blijft binnen de grenswaarden volgend uit het werkplan en/of de productspecificatie. Bij constructief verlijmen (I-1) mag geen sprake zijn van een scheur - wijdte verandering. g. Tijdens de uitvoering moeten registraties worden bijgehouden, zie hiervoor hoofdstuk 10 van deze CUR-Aanbeveling. 6.2 Personeel Het vullen of injecteren moet worden uitgevoerd door gekwalificeerde personen met ten minste 2 jaar aantoonbare relevante werkervaring. Alleen in gevolgklasse GK1 en GK2 mag de gekwalifi - ceerde persoon worden ondersteund door ten hoogste 2 niet- of lager gekwalificeerde personen. Een gekwa - lificeerde persoon moet daarbij tijdens het vullen of injecteren aanwezig zijn in de nabijheid van niet- gekwalificeerde personen en daarop effectief toezicht uitoefenen. 6.3 Te verwerken materialen 6.3.1 Materiaal voor vullen of injecteren Voor het materiaal voor het vullen of injecteren geldt: a. De potlife van aangemaakt materiaal moet zodanig lang zijn dat met de toe te passen apparatuur, bij de heersende temperatuur en bij de aangemaakte hoeveelheid, een vulling wordt bereikt behorende bij het doel, zie 7.3. b. De viscositeit van het aan te brengen materiaal moet zodanig zijn dat het vullen of injecteren mogelijk is bij de toegelaten maximale druk, met de toe te passen apparatuur en bij de heersende temperatuur onder de heersende condities. c. De snelheid van uitharden van het materiaal moet zijn afgestemd op het doel van het vullen of injecteren. d. Is de elasticiteitsmodulus van het materiaal bij een uitvoeringsklasse I-1 relevant voor het vervormings- gedrag of sterkte van de betonconstructie, dan moet de elasticiteitsmodulus aansluiten op de elasticiteitsmodulus van het beton dat wordt gevuld of geïnjecteerd, tenzij de projectspecificatie anders bepaalt. 6.3.2 Opslag De componenten waaruit een materiaal voor het vullen of injecteren wordt samengesteld en het materiaal zelf, moeten worden opgeslagen in overeenstemming met de voorschriften van de fabrikant/leverancier. Componenten of materiaal die niet als zodanig zijn opgeslagen of waarvan de houdbaarheidsdatum is overschreden, mogen niet worden verwerkt. Opmerking Ook tijdens transport naar het werk zijn de omgevings - condities van belang. 6.3.3 Ingangscontrole Alvorens materialen of componenten daarvan te verwerken moet door een visuele controle worden vastgesteld en schriftelijk worden vastgelegd, dat de materialen voldoen aan hetgeen is beschreven in het werkplan en/of de projectspecificatie. De controle moet ten minste omvatten: 22 ? de soort of handelsnaam; ? de hoeveelheid; ? de kleur (indien van toepassing); ? het niet beschadigd zijn van de oorspronkelijke verpakking; ? de houdbaarheidsdatum; ? het aantal componenten. Indien bij de controle een afwijking wordt vastgesteld mag niet met de verwerking van materialen worden begonnen. Vastgesteld en vastgelegd moet worden of een geconstateerde afwijking negatieve gevolgen heeft voor het kunnen voldoen aan de eisen in deze CUR- Aanbeveling of de projectspecificatie. Pas als is vast - gesteld dat dit niet het geval is, of indien de afwijking is gecorrigeerd, mag met de verwerking van de materia - len worden begonnen. 6.3.4 Doseren van componenten Het doseren van componenten mag uitsluitend met de volgende doseermethoden worden uitgevoerd in door de leverancier/fabrikant aangegeven verhoudingen: a. met automatische doseringsapparatuur; b. door middel van vooraf op elkaar afgestemde, volledig verpakte sets van componenten; c. in volume- of gewichtsprocenten, waarbij de afzon - derlijke componenten moeten worden afgewogen of afgemeten. Bij het afwegen of afmeten moet gebruik worden gemaakt van een, op de hoeveelheid afgestemde, aan - toonbaar gekalibreerde weegschaal of een maatbeker waarop de gewichten of volumes voldoende nauwkeu - rig zijn af te lezen. Het uitvoerende bedrijf moet, voor zover dit niet door de opdrachtgever is voorgeschreven, aangeven op welke wijze de juiste mengverhouding wordt bepaald bij het gebruik van een meercomponenten pomp. Opmerking Indien geen automatische doseringsapparatuur wordt toegepast, heeft het gebruik van voorverpakte sets de voorkeur. Indien de fabrikant/leverancier het toestaat kan eventueel worden overgegaan op dosering op de bouwplaats door het afwegen of afmeten van de hoe - veelheden van de componenten. 6.3.5 Mengen van componenten Het mengen van de componenten moet op een zodanige wijze worden uitgevoerd dat een homogeen mengsel wordt verkregen. De mengtijd, de meng- apparatuur, de mengsnelheid en de maximaal te mengen hoeveelheid moeten voldoen aan de voor - schriften van de fabrikant/leverancier. Het mengsel mag tijdens het mengen en in de periode tussen het mengen en verwerken niet in aanraking komen met schadelijke bestanddelen of worden blootgesteld aan omstandigheden die de eigenschappen negatief kunnen beïnvloeden. Opmerking Homogeen gemengd materiaal is egaal van kleur en vertoont geen "strepen". Voorkomen moet worden dat materialen in contact komen met bijvoorbeeld (oplos) middelen voor het reinigen van apparatuur. 6.4 Voorbereiding voor het vullen of injecteren 6.4.1 Stoppen lekkage Bij een watervoerende scheur, naad of holle ruimte moet watertransport door de scheur, naad of holle ruimte eerst worden gestopt. Dit kan achterwege blijven als de samenstelling van het materiaal dat wordt gebruikt bij het vullen of injecteren dit niet noodzakelijk maakt. Opmerking Het uittreden van water kan bijvoorbeeld worden gestopt door achter de te injecteren constructie een afdichting aan te brengen met een expanderend schuim, een membraan van gel of een cement- gebonden product. 6.4.2 Aanbrengen oppervlakteafdichting Vastgesteld moet worden of een oppervlakteafdichting noodzakelijk is: ? bij de gekozen verwerkingstechniek; ? gelet op de aanwezige wijdte, breedte of grootte van een scheur, naad of holle ruimte. Voordat een oppervlakteafdichting op het betonopper - vlak wordt aangebracht, moet het betonoppervlak ter 23 plaatse worden ontdaan van verontreinigingen en losse delen zodanig dat het op te brengen afdichtings - materiaal voldoende kan hechten. Een oppervlakteafdichting moet voldoende sterk, stabiel en stijf zijn om weglekken van materiaal gebruikt voor het vullen of injecteren te voorkomen. 6.4.3 Reinigen Een vervuilde, te vullen of injecteren scheur, naad of holle ruimte moet eerst worden gereinigd. Tenzij de leverancier anders voorschrijft mag reinigen worden uitgevoerd door spoelen met water of een oplosmiddelvrij reinigingsmiddel. In het laatste geval moet nog met water worden nagespoeld. Een andere mogelijkheid is het spoelen met de in te zetten hars of mortel, waarbij net zo lang wordt gespoeld dat er geen vervuild materiaal meer naar buiten treedt. 6.4.4 Injectiepunten, algemeen Injecteren moet gebeuren vanuit injectiepunten. a. Bij een scheur of naad mogen deze op de scheur worden aangebracht of mag de scheur of naad schuin worden aangeboord, tenzij in de project- specificatie een wijze van aanbrengen is voorge - schreven. b. Bij een holle ruimte is de wijze van injecteren afhankelijk van het bereikbaar zijn van deze ruimte. Is deze vanaf het oppervlak te vullen, dan mag dit vullen plaatsvinden vanaf het oppervlak. Is de holle ruimte niet bereikbaar vanaf het oppervlak, dan moet deze worden aangeboord met ten minste 2 boorgaten, zodat lucht uit de holte tijdens het vullen kan ontwijken. Opmerking Schuin aanboren heeft de voorkeur boven het afdichten en injecteren op de scheur, naad of holle ruimte als de vullingsgraad een maatgevend criterium is. Geboorde gaten moeten voor het vullen of injecteren stofvrij worden gemaakt. 6.4.5 Injectiepunten, op de scheur, naad of holle ruimte De afstand tussen injectiepunten bij een dichtgezette scheur of naad of holle ruimte mag niet meer zijn dan de dikte van het onderdeel dat wordt gevuld of geïn - jecteerd, tenzij wordt aangetoond dat met een grotere afstand ook een goede vulling wordt bereikt (figuur 1). 6.4.6 Injectiepunten: schuin aanboren scheur, naad of holle ruimte Bij een scheur geldt het volgende: a. Voor het creëren van injectiepunten moet de te vullen of te injecteren scheur schuin, onder een hoek van circa 45°, worden aangeboord ongeveer halverwege de dikte van de betonconstructie op die locatie. b. Injectiepunten moeten om en om, aan weerszijden van de scheur worden aangebracht (zie figuur 2). c. De afstand tussen de injectiepunten moet zodanig zijn dat voldaan gaat worden aan de gestelde eisen aan het gerede werk volgens hoofdstuk 7 en aan additionele of afwijkende eisen in de project- specificatie. d. Ten minste geldt dat indien wordt gevuld of geïnjec - teerd vanuit één injectiepunt, het volgende boorgat c.q. injectiepunt moet liggen in het gebied waar het materiaal naar buiten treedt. Opmerking De theoretische afstand tussen injectiepunten is gelijk aan de helft van de dikte van het onderdeel dat wordt geïnjecteerd. In de praktijk blijkt het mogelijk en kan het zelfs wenselijk zijn minder injectiepunten aan te brengen. 6.4.7 Injectiepunten: aanbrengen membraan Het aantal injectiepunten moet zodanig worden gekozen dat het eindresultaat voldoet aan de eisen aan het gerede werk. Het patroon van injectiepunten moet overeenkomen met het patroon geschetst in figuur 3. Opmerking Gebruikelijk is injectiegaten te boren in een patroon volgens figuur 3 met een raster van 1 m 2. 24 Figuur 3 Patroon boorgaten injecteren achter het beton. 6.5 Apparatuur voor vullen of injecteren Apparatuur moet doelmatig zijn. Indien wordt geïn - jecteerd moet de apparatuur zijn voorzien van een manometer waarvoor geldt: a. Het meetbereik moet zijn afgestemd op de druk die wordt gehanteerd. b. De schaalverdeling moet voldoende nauwkeurig en goed afleesbaar zijn. c. Bij een voorgeschreven maximale druk moet zijn aangetoond dat de meetonnauwkeurigheid bij de maximale druk ten hoogste plus of min 10 % bedraagt. Indien eisen zijn gesteld aan de maximaal toelaatbare druk, moet een drukbegrenzer worden toegepast die voorkomt dat de maximale druk wordt overschreden. Bij toepassen van een meercomponenten pomp, moet ervoor worden gezorgd dat de componenten in de juiste verhouding worden gemengd. Figuur 1 Principe injecteren/vullen op scheur. Figuur 2 Principe aanboren. 25 6.6 Uitvoeren van het vullen of injecteren 6.6.1 Algemeen Vullen en injecteren moet zodanig plaatsvinden dat het eindresultaat voldoet aan wat is vastgelegd in hoofdstuk 7. De te hanteren druk moet zodanig zijn dat er geen sprake is van een toename van het aantal scheuren, naden of holle ruimten in het beton. De wijdte van de scheur of naad mag door het injecteren niet toenemen, tenzij dit nodig is om te kunnen voldoen aan de eisen aan het gerede werk. Opmerking Als vuistregel voor de maximale injectiedruk wordt wel aangehouden: Maximale injectiedruk = (waarde betondruksterkte/3) x 10 bar. Het nat worden van aangemaakt materiaal door neerslag of condens is niet toegestaan. 6.6.2 Vullen of injecteren na een onderbreking Voordat het vullen of injecteren na een onderbreking van de werkzaamheden wordt hervat, moet apparatuur worden gereinigd. Injectieapparatuur moet worden doorgespoeld totdat zuivere injectiehars uittreedt. Na de onderbreking moet bij een eerstvolgend vul- of injectiepunt worden begonnen of er moet een nieuw vul- of injectiepunt worden aangebracht. 6.6.3 Omstandigheden verwerking Het vullen of injecteren moet gebeuren binnen de door de fabrikant/leverancier aangeven verwerkingstempe - ratuur, relatieve luchtvochtigheid als ook ondergrond temperatuur c.q. temperatuur in de naad of holle ruimte. Direct voorafgaand aan het vullen of injecteren moet worden vastgesteld of de vochtigheid van een scheur, naad of holle ruimte niet is gewijzigd ten opzichte van de betonconditie zoals vastgelegd in het werkplan. Opmerking Dit betekent bijvoorbeeld het beoordelen of er sprake is van condens. Condens op het betonoppervlak kan betekenen dat een scheurconditie wijzigt van droog naar vochtig. 6.6.4 Specifiek verwerkingstechniek injecteren, I-1 en I-2 Voor het injecteren in een uitvoeringsklasse I-1 en I-2 moet worden gecontroleerd of de volgende aspecten voldoen aan het uitgangspunt in het werkplan: a. de wijdte van de scheur of naad; b. de betonconditie, zowel ten aanzien van vocht als ten aanzien van vervuiling; c. de verandering in wijdte van de scheur of naad; d. geschiktheid van het voorgenomen injectiemateriaal bij de waargenomen situatie. Bij een geconstateerde afwijking moet de werkwijze worden aangepast en het werkplan worden bijgesteld. Bij een uitvoeringsklasse I-1 moet de aangepaste werkwijze met een betononderhoudskundige worden afgestemd. Opmerking Een wijdte verandering is op het moment van injecteren doorgaans niet te controleren. De eis mag dan ook worden geïnterpreteerd als een inschatting die de gekwalificeerde medewerker maakt op basis van de hem bekende informatie en beoordeling van de constructie in het werk. Het injecteren moet per injectiepunt zodanig lang worden doorgezet dat bij het volgende injectiepunt een niet met water vermengde en niet verontreinigde injectievloeistof uittreedt. De maximale injectiedruk moet, voor zover deze is voorgeschreven, worden gerespecteerd. Opmerking Bij een te hoge injectiedruk kan schade ontstaan aan de constructie, bijvoorbeeld doordat scheuren zich uitbreiden. Er wordt op gewezen dat het noodzakelijk kan zijn om bij aanvang van het injecteren tijdelijk een hogere druk te gebruiken om de stroming op gang te laten komen. Deze mag echter niet meer zijn dan de maximale injectiedruk. 26 6.6.5 Specifiek verwerkingstechniek injecteren, I-3 Voor het aanbrengen van een membraan achter het beton geldt a. De hoeveelheid materiaal die achter het beton wordt geïnjecteerd moet zijn afgestemd op het patroon van de injectiepunten en de grondslag c.q. te vullen ruimte. b. Als controle op het proces moet door middel van een debietmeter tijdens het injecteren worden bewaakt hoeveel materiaal per injectiepunt wordt verpompt. Indien deze hoeveelheid afwijkt van hetgeen werd verwacht moet het proces worden gestopt. Nagegaan moet worden wat de oorzaak kan zijn van het groter of kleiner volume materiaal dat wordt geïnjecteerd en wat daarvan het gevolg is. Pas na deze analyse en het zo nodig bijstellen van de werkwijze, mag het injecteren worden voort - gezet. 6 .7 Nabewerken 6.7.1 Uiterlijk, tintverschil In deze CUR-Aanbeveling zijn geen eisen gesteld aan het uiterlijk, de textuur en kleur- en/of tintverschillen van de mortel voor het nabewerken. Opmerking Bij het vullen of injecteren van scheuren, naden of holle ruimten bij schoon beton, verdient het aanbeve - ling nadere afspraken te maken over het esthetisch eindresultaat. 6.7.2 Afdichten boorgaten Indien een afwerkingsklasse A1 of A2 is overeen- gekomen, moeten boorgaten worden gedicht met een cementgebonden mortel die voldoet aan de volgende klasse van NEN-EN 1504-3: I-1: ten minste R3; I-2: ten minste R1. Het boorgat moet op gelijke hoogte als het beton- oppervlak worden afgewerkt. 6.7.3 Verwijderen oppervlakte-afdichting Indien een afwerkingsklasse A2 is overeengekomen, moet na het verwijderen van de afdichting een oppervlak zijn verkregen zonder hoogteverschil met het omringend beton en met een textuur van het omringend beton. 6.7.4 Verwijderen materiaal op omringend beton Indien een afwerkingsklasse A2 is overeengekomen, moet het verwijderen van materiaal plaatsvinden door schuren en/of steken, tenzij een andere methode is vastgelegd in de projectspecificatie. 6.8 Gaten van in het werk uitgevoerde proeven Indien in de projectspecificatie geen eisen zijn opgenomen, moeten gaten en beschadigingen van in het werk uitgevoerde beproevingen worden hersteld met een reparatiemortel in de klasse R3 volgens NEN-EN 1504-3. Ter plaatse van geboorde gaten voor proeven mag geen (water)lekkage ontstaan. 27 Eisen aan uitgevoerd werk 7 7.1 Algemeen In dit hoofdstuk zijn de eisen beschreven die gelden voor het uitgevoerde werk. De mechanische eigenschappen moeten na ten hoogste 7 dagen zijn bereikt. Keuring en controle mag eerder plaatsvinden. 7. 2 Mechanische eigenschappen 7.2.1 Druksterkte Voor de druksterkte van het materiaal in de gevulde of geïnjecteerde scheur, naad of holle ruimte geldt: I-1: De druksterkte van het materiaal gebruikt voor het vullen of injecteren van scheuren, naden of holle ruimten moet ten minste gelijk zijn aan de ontwerpdruksterkte van het beton dan wel de huidige, gemeten druksterkte of de waarde die in de projectspecificatie is overeengekomen. I-2: Aan de druksterkte van het materiaal zijn geen eisen gesteld. Het aangebrachte materiaal moet volledig uitharden, moet zijn samenhang behouden en mag niet zodanig van samenstelling zijn dat het in de gebruiksfase oplost en/of wegspoelt. I-3: Zie I-2. Opmerking Met de (ontwerp)druksterkte wordt bedoeld de reken - waarde van de druksterkte waarmee in het ontwerp van de betonconstructie is gerekend. Deze kan bij - voorbeeld worden ontleend aan bouwtekeningen en projectspecificaties (bestek). 7.2.2 Hechtsterkte en treksterkte Voor de hechting en treksterkte van het materiaal in de gevulde of geïnjecteerde scheur, naad of holle ruimte geldt: I-1: De hechtsterkte en treksterkte van het materiaal, bepaald volgens 9.4.3, moeten ten minste overeenkomen met de treksterkte van het beton, waarbij mag worden uitgegaan van tabel 4 of een andere waarde als die in de projectspecificatie is vermeld. I-2: Geen eis anders dan dat het materiaal aanwezig moet zijn en blijven in de scheur, naad of holle ruimte. I-3: Geen eis anders dan dat het materiaal aanwezig moet zijn en blijven achter het beton. Tabel 4: Hechtsterkte en treksterkte van materiaal gebruikt voor het vullen en injecteren bij I-1 Sterkteklasse beton Hechtsterkte en treksterkte ten minste [N/mm 2] B15 of C12/15 0,9 B25 of C20/25 1,0 B30 of C25/30 1,2 B35 of C28/35 1,4 B45 of C35/45 1,5 B55 of C45/55 1,8 B65 of C53/65 2,0 7. 3 Vullingsgraad (I-1, I-2a) Voor de vullingsgraad van een scheur, naad of holle ruimte geldt in het geval van niet-watervoerende scheuren: I-1: Vulling ten minste 95 % of een andere waarde indien dit in de projectspecificatie is opgenomen. I-2a: Vulling van ten minste 80 %. 7. 4 Waterdichtheid (I-2w, I-3) Voor de vullingsgraad van een scheur, naad of holte in het geval van watervoerende scheuren geldt dat na de werkzaamheden, een maand later en vervolgens gedurende de beoogde levensduur geen nieuwe water - toevoer mag ontstaan door de scheur, naad of holte. Opmerking 1 Om aan deze eis te kunnen voldoen zal het gebruikte materiaal weerstand moeten kunnen bieden aan een bepaalde druk. In NEN 1504-5 worden injectiemateria - len ingedeeld op waterdichtheid bij een druk van 2 ?10 5 Pa en 7 ? 10 5 Pa (druk van 1 meter waterkolom is ongeveer gelijk aan 1 x 10 4 Pa). Opmerking 2 Bij relatief veel scheurwijdte beweging (meer dan klasse S2) kan het nodig zijn vullen of injecteren na verloop van tijd nog eens te herhalen om de water - dichtheid gedurende de beoogde levensduur te bereiken. 28 29 Geschiktheidsonderzoek 8 Indien wordt afgeweken van één of meer bepalingen in deze CUR-Aanbeveling moet zijn aangetoond dat voldaan wordt of zal worden aan de overige eisen en bepalingen in deze CUR-Aanbeveling, dan wel aan de projectspecificatie. 30 31 Keuring en controle 9 9 .1 Algemeen Het in te zetten niveau van keuring en controle moet zijn afgestemd op de gevolgklasse (GK), zoals weerge - geven in tabel 2, zie 3.10. Op basis van een keuringsplan moet worden nagegaan of een werk goed wordt en is uitgevoerd en of voldaan is aan de eisen. 9.2 Keuringsaspecten en frequentie De frequentie waarmee beoordelingen per project moeten worden uitgevoerd is samengevat in bijlage A. Opmerking Nadrukkelijk gaat het hier niet om de onderzoeken die nodig zijn in het kader van een gedegen vooronder - zoek, zoals bijvoorbeeld het bepalen van de maximaal optredende scheurwijdte verandering en de scheur - diepte bij een uitvoeringsklasse I-1 en I-2 of de samen - stelling en mogelijke verontreiniging van grond bij de uitvoeringsklasse I-3. Is er bij een keuring sprake van meer beoordelingen per werk of dag, dan moeten deze beoordelingen verdeeld over het werk of dag worden uitgevoerd. 9.3 Keuringscriterium Elke individuele meetwaarde moet in beginsel voldoen aan de gestelde eis. In verband met een foutenmarge in de bepaling van een eigenschap mag per serie van 3 metingen, ten hoogste 1 meting een meetwaarde hebben die: ? bij een maximale waarde ten hoogste een factor 1,15 hoger is dan de eis; ? bij een minimale waarde ten hoogste een factor 0,85 lager is dan de eis. In dat geval wordt geacht te zijn voldaan aan de eis. Worden deze factoren overschreden dan moeten ten minste twee nieuwe metingen worden gedaan. Indien deze twee nieuwe meetwaarden voldoen, dan blijft de meetwaarde die niet voldoet buiten beschouwing. Voldoen deze twee nieuwe meetwaarden niet dan geldt dat niet wordt voldaan aan de gestelde eis. 9.4 Uitvoeren keuringen 9.4.1 Algemeen De wijze van beoordelen kan bestaan uit één waarneming/meting of een combinatie van: ? waarnemen, visueel (O); ? meten (T). De testmethode is voor verschillende beoordelingen vermeld in bijlage A. De testen tijdens het vullen of injecteren of aan de gerepareerde constructie zijn in de volgende paragrafen nader toegelicht. Bij gebruik van kritische meetapparatuur moet de nauwkeurigheid van het meetinstrument ten minste een factor 10 groter zijn dan de waarde die moet worden getoetst. Opmerking Meetapparatuur is kritisch als een onjuiste meting grote gevolgen kan hebben. Te denken is aan het overschrij - den van een maximaal opgegeven injectiedruk of een mengverhouding in gewichtsprocenten. 9.4.2 Uitharden materiaal Ter controle van de uitharding van het verwerkte materiaal moet een representatief monster worden genomen in een volume waarmee de uitharding goed te volgen is. Dit geldt per product of mengverhouding van componenten die worden verwerkt. Gecontroleerd moet worden of het product uithardt en de eigenschappen heeft die ervan worden verwacht. 9.4.3 Hechtsterkte De hechtsterkte moet worden bepaald aan de hand van een boorkern die is geboord over de scheur, naad of holle ruimte. Haaks op de scheur, naad of holle ruimte moet de kern op trek worden belast. Breuk moet optreden in het beton of bij een waarde die overeen - komt met de eis. Indien in het gebruikte materiaal voor het injecteren of vullen breuk optreedt beneden de te bereiken hecht - sterkte geldt de waarde bij breuk als resultaat voor de hechtsterkte. Is deze waarde minder dan 85 % van de vereiste hechtsterkte dan wordt niet voldaan aan de gestelde eis. 32 9.4.4 Vullingsgraad De vullingsgraad moet op één van de volgende wijzen worden bepaald: ? Door het boren van kernen en het visueel beoorde - len van de vullingsgraad. ? Door het uitvoeren van ultrasoonmetingen. Hierbij moet worden vastgesteld dat er ter plaatse van de scheur, naad of holle ruimte sprake is van een door - lopend signaal. De doorloopsnelheid moet daarbij nagenoeg gelijk zijn aan de doorloopsnelheid van het omringende beton. 9.4.5 Waterdichtheid Na afronden van de werkzaamheden, en een maand daarna, moet visueel worden beoordeeld of er nog water