CROW-CUR Aanbeveling 096:2019
Vezelversterkte kunststoffen in bouwkundige en civiel-technische draagconstructies

CROW-CUR Aanbeveling 96:\f019 Vezelversterkte kunststofen in bouwkundige en \fiviel-te\fhnis\fhe \gdraag\fonstru\fties CROW-CUR Aanbeveling 9\:6:\f019 Ve\belversterkte kunststofen in bouwk\:undige en civiel-t\:echnische draagcon\:structies CROW-CUR Aanbeveling 96_cv.indd 1,3 29-11-19 15:23 Colofon \bROW-\bUR Aanbeveling 96:2019 Vezelversterkte kunststofen in bouwkundige en \fiviel-te\fhnis\fhe draag\fonstru\fties uitgave \bROW, Ede artikelnummer AA96:2019 vormgeving Inpladi bv, \buijk druk S\fanlaser bv, Zaandam produ\ftie \bROW bestellen Deze uitgave is via de webshop bij \bROW te bestellen. Zie voor de a\ftuele verkoopprijs www.\frow.nl/shop Over CROW \bROW bedenkt slimme en praktis\fhe oplossingen voor vraagstukken over infrastru\ftuur, openbare ruimte, verkeer en vervoer in Nederland. Dat doen we samen met externe professionals die kennis met elkaar delen en toepasbaar maken voor de praktijk. \bROW is een onafhankelijke kennisorganisatie zonder winstoogmerk die investeert in kennis voor nu en in de toekomst. Wij streven naar de beste oplossingen voor vraagstukken van beleid tot en met beheer in infrastru\ftuur, openbare ruimte, verkeer en vervoer en werk en veiligheid. Bovendien zijn wij experts op het gebied van aanbesteden en \fontra\fteren. CROW-CUR Aanbeveling 96_cv.indd 4,6 29-11-19 15:23 CROW-CUR Aanbeveling 96:\f019 Vezelversterkte kunststofen in bouwkundige en \fiviel-te\fhnis\fhe draag\fonstru\fties CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 1 22-11-19 11:58 CROW \bo s t b u s 3 7, 6 7 10 B A Ede Te lefo o n (031 8 ) 69 5 3 0 0 E-mail klantenservi\fe@\frow.nl Website w w w.\frow.nl November 2019 ISBN: 978 90 6628 672 6 CR OW e n d e g e n e n d i e a a n d e ze p u b l i \f at i e h e b b e n m e e - gewerkt, hebben de hierin opgenomen gegevens zorg - vuldig verzameld naar de laatste stand van wetens\fhap e n te \fh n i e k . D e s o n d a n k s k u n n e n e r o n j u i s t h e d e n i n d e ze publi\fatie voorkomen. Gebruikers aanvaarden het risi\fo daarvan. CR OW s l u it , m e d e te n b e h o e ve v a n d e g e n e n d i e a a n deze publi\fatie hebben meegewerkt, iedere aansprake - l i j k h e i d u it vo o r s \fh a d e d i e m o \fht vo o r t v l o e i e n u it h et gebruik van de gegevens. D e i n h o u d v a n d e ze p u b l i \f at i e v a lt o n d e r b e s \fh e r m i n g v a n d e a ute u r s wet . De auteursre\fhten berusten bij CROW. CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 2 22-11-19 11:58 In 2003 vers\fheen CUR-Aanbeveling 96. Daarmee werd invulling gegeven aan de behoefte aan te\fhnis\fhe grondslagen voor het ontwerp en berekenen van draag\fonstru\fties met vezelversterkte kunststofen. Opgedane ervaringen met deze CUR-Aanbeveling, gewijzigde normen, het tot stand komen van Euro \fo d e s , nie u we h ar se n e n nie u we \fo ns tr u \f tie d e le n zo a l s s an d w i\fh p an e le n zijn aan le i din g vo o r e e n h e r zie nin g van d e ze CU R-A an b eve lin g 9 6:20 03 g ewe e s t . In 2017 is e e n vo lle di g h e r zie n e CUR-Aanbeveling 96 vers\fhenen overeenkomstig het Euro\fode:2012 format. Deze CROW-CUR A an b eve lin g is e e n g e up date ve r sie van d e 2017-e ditie Deze CROW-CUR Aanbeveling bes\fhrijft in hoofdstuk 2 de grondslagen voor het ontwerp en de berekening van vezelversterkte kunststofen (V VK). Daarbij wordt, in aansluiting op de Euro\fodes, ingegaan op diverse aspe\ften, zoals de fundamentele eisen, de betrouwbaarheid en de in rekening te brengen belastingen. Verder wordt ingegaan op partiële fa\ftoren en \fonversiefa\ftoren. Met \fonversiefa\ftoren worden op een eenvoudige wijze invloeden in rekening gebra\fht op de materiaaleigens\fhappen van een vezelversterkte kunststof door bijvoorbeeld onzekerheid of invloeden van buitenaf, zoals efe\ften van water(damp) en temperatuur. In hoofdstuk 3 zijn eisen opgenomen aan de materialen waaruit een vezelversterkte kunststof is opgebouwd, te weten vezels, hars en eventuele vul- en hulpstofen. Ook zijn in dit hoofdstuk eigens\fhappen bes\fhreven voor de daarmee te vervaardigen lamellen, laminaten en doorsneden. Hoofdstuk 4 bes\fhrijft de maatregelen die kunnen worden genomen om de duurzaamheid te borgen van een vezelversterkte kunststof. Uitgangspunten voor de berekening van een vezelversterkte kunststof zijn opgenomen in hoofdstuk 5. Rekenregels voor de sterkte en stabiliteit (uiterste grenstoestanden) zijn opgenomen in hoofdstuk 6 en voor de vervormingen, trillingen en \fomfort (bruikbaarheidsgrenstoestanden) in h o ofds tuk 7. Ve rb in din g e n ko m e n aan b o d in h o ofds tuk 8 . De detaillering, uitvoering, beheer en onderhoud krijgen aanda\fht in respe\ftievelijk hoofdstuk 9 e n 10. Met het vers\fhijnen van deze CROW-CUR Aanbeveling komt CUR-Aanbeveling 96:2017 te vervallen. Woo\bd voo\baf CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 3 22-11-19 11:58 Op het moment van verschijnen van deze C\fR-Aan\beveling was de samenstelling van CROW-commissie 1850 'Herziening CROW-C\fR Aan\beveling 96 Vezelversterkte kunststofen' als volgt: dr.ir. A. de Boer (voorzitter en reviewer), Rijkswaterstaat GPO (-2017 )/ Technisch ad\fiseur ( 2 0 1 7+) ing. J. de Boon (reviewer), Rijkswaterstaat GPO ( 2 0 1 7+) ir. B.A. Drogt (auteur), Biinc C\bmp\bsites Inn\b\fati\bns Sustainability dr.ir. E.L. Klamer (auteur), R\byal Hask\bningDHV ir. J.A. ter Laak (reviewer), C\bmp\bsitesNL / C\bmp\bsite Techn\bl\bgy Centre dr.ir. R.\b.L. Nijssen (auteur), WMC / H\bgesch\b\bl InH\blland ir. J. \beeters (auteur), FiberC\bre Eur\bpe ir. C.A. van der Steen (rapporteur), Techn\bC\bnsult ing. W.D. S\fhutte (reviewer), Ingenieursbureau gemeente R\btterdam mw. ir. E. Tromp (te\fhnis\fh \foördinator, auteur), R\byal Hask\bningDHV ing. H.C. van Uden (auteur), S\blic\b drs. E. Vega (proje\ftmanager), SBRCURnet drs. R. Verleg (auteur), Aliancys ing. C.J.A. van IJselmuijden \bMSE (auteur), R\byal Hask\bningDHV Verder he\b\ben de volgende personen input geleverd voor deze CROW-C\fR Aan\beveling: ing. M.A.R.H. Al-Saadi MSEng., CO B c / St a ds\b nt wikke lin g , Gemeente R\btterdam J. van d e r B urg , Bijl pr\belen ir. W. Claassen, Witte\feen+B\bs ir. D. R .V. van D e lf t (a ute ur), WMC ir. F. de Graaf (vi\fe-voorzitter), R\byal Hask\bningDHV ir. R. Grefhorst (auteur), FiberC\bre Eur\bpe ir. \b.I.F. Globevnik, S\blic\b ir. \b.A. Hagenaars, R\byal Hask\bningDHV ir. W. Verkade, Gemeente Den Haag ir. R.J. Holthuijsen, NEN ir. \b.A. Joosse (auteur), C\bmp\bsite Techn\bl\bgy Centre \b. Leegstra, P P G Fib e r G l as s ir. J.M. Rodrigues Ramirez (auteur), DSM ing. J. van der Ven, Heijmans ir. H.M.G.M. Steenbergen, TNO prof.dr.ir. R.D.J.M. Steenbergen, TNO ir. F.W. Warnar, M\b\fares ing. R. Woudman, Teijin Aramid CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 4 22-11-19 11:58 Inhoud 1 Algemeen 11 1.1 Onderwerp en toepassingsgebied 11 1.2 Normatieve verwijzingen 12 1.3 Aannamen 14 1.4 Termen en denities 15 1.4.1 Algemene termen en denities 15 1.4.2 Termen en denities betrefende vezelversterkte kunststof 16 1.4.3 Afkortingen 20 1.5 Symbolen 21 1.6 Afspraken voor as-oriëntaties 24 \f G\bondslagen van het ontwe\bp en de be\bekening \f6 2.1 Eisen 26 2.1.1 Fundamentele eisen 26 2.1.2 Betrouwbaarheid 26 2.1.3 Ontwerplevensduur en duurzaamheid 26 2.1.3.1 Ontwerplevensduur 26 2.1.3.2 Duurzaamheid 26 2.1.4 Ontwerp, inspe\ftie en onderhoud 28 2.2 Ontwerp en berekening op basis van grenstoestanden 28 2.3 Belastingen en externe invloeden 28 2.3.1 Algemeen 28 2.3.2 Belastingsefe\ften door montage of installatie 28 2.3.3 Zettingen 28 2.3.4 Thermis\fhe belastingsefe\ften 29 2.3.5 Water(damp) en \fhemi\faliën 29 2.3.6 Brand 30 2.3.7 Quasi-blijvende belastingen en voorspanning 30 2.3.8 Impa\ft en stootbelastingen 30 2.4 Toets door de methode van partiële fa\ftoren 31 2.4.1 Algemeen 31 2.4.2 Rekenwaarden van geometris\fhe gegevens 31 2.4.3 Rekenwaarde van de weerstand 31 2.4.4 Rekenwaarden van materiaal- en produ\fteigens\fhappen 32 2.4.4.1 Algemeen 32 2.4.4.2 Bepalen lamel- of laminaateigens\fhappen 32 2.4.4.3 \bartiële fa\ftor materiaaleigens\fhappen 33 2.4.4.4 \bartiële fa\ftor materiaaleigens\fhappen voor \fonstru\ftief s\fhuim 34 2.4.4.5 \bartiële fa\ftor materiaaleigens\fhappen voor lijmverbindingen 35 2.4.5 Conversiefa\ftoren 35 2.4.5.1 Algemeen 35 2.4.5.2 Temperatuur 37 2.4.5.3 Water(damp) 37 2.4.5.4 Kruip 37 2.4.5.5 Vermoeiing 39 2.4.5.6 Lijmverbindingen 39 2.5 Door proeven ondersteund ontwerp 39 2.6 Eisen voor bevestigingsmiddelen 39 3 Mate\bialen en mate\biaaleigenschappen 40 3.1 Algemeen 40 3.2 Vezel s 40 CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 5 22-11-19 11:58 3.3 Hars 42 3.3.1 Algemeen 42 3.3.2 Thermoharde harsen 42 3.4 Additieven, vul- en hulpstofen 43 3.5 Kernmaterialen 43 3.6 Lameleigens\fhappen 44 3.6.1 Algemeen 44 3.6.2 Karakteristieke waarden lamelstijfheidseigens\fhappen 45 3.6.2.1 UD-lamellen 45 3.6.2.2 Bidire\ftionele lamellen 47 3.6.2.3 Matlamel 48 3.6.3 Karakteristieke waarden lamelsterkte-eigens\fhappen 49 3.6.4 Lineaire uitzettings\foëf\fiënt lamellen 50 3.6.5 Thermis\fhe geleidings\foëf\fiënt lamellen 52 3.7 Laminaateigens\fhappen 53 3 . 7. 1 Algemeen 53 3 . 7. 2 Stijfheid 53 3 . 7. 3 Sterkte 53 3.7.3.1 Algemeen 53 3.7.3.2 Vereenvoudigd rek\friterium 54 3.7.3.3 Interlaminaire afs\fhuifsterkte van laminaten (ILSS) 55 3.7.3.4 Interlaminaire treksterkte van laminaten (ILTS) 55 3 . 7. 4 Thermis\fhe uitzetting voor laminaten 56 3 . 7. 5 Thermis\fhe geleiding voor laminaten 56 4 Duu\bzaamheid 57 4.1 Algemeen 57 4.2 Maatregelen bij spe\fieke milieuomstandigheden 57 4.2.1 UV-straling 57 4.2.2 Thermis\fhe materiaalefe\ften 58 4.2.3 Water(damp) en \fhemi\faliën 58 4.2.4 Statis\fhe oplading 59 4.2.5 Brand 59 4.3 Onderhoud 60 5 Uitgangspunten const\buctieve be\bekening 61 5.1 Constru\ftief model voor de berekening 61 5.1.1 Constru\ftief model en fundamentele aannamen 61 5.1.2 Modelleren van verbindingen in het \fonstru\ftieve model 62 5.1.3 Intera\ftie tussen ondergrond en \fonstru\ftie 62 5.1.4 Belastingsgevallen en -\fombinaties 62 5.2 S\fhematiseren van de \fonstru\ftie 62 5.2.1 Algemeen 62 5.2.1.1 Meewerkende breedte 62 5.2.1.2 Lokaal plooien 62 5.2.2 Liggers en kolommen 62 5.2.3 \blaten en s\fhalen 63 5.2.4 Sandwi\fh elementen 63 5.3 Algemene berekening 63 5.4 Imperfe\fties 64 5.4.1 Grondslagen 64 5.4.2 Globale imperfe\ftie 64 CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 6 22-11-19 11:58 5.4.3 Lokale imperfe\fties 67 5.5 Berekeningsmethoden 68 5.5.1 Analytis\fhe berekening 68 5.5.2 Eindige elementen berekening 68 6 U ite\bste g\benstoestanden (UGT) 70 6.1 Algemeen 70 6.1.1 Belastingen en belasting\fombinaties 70 6.1.2 To e t s e n 70 6.2 Toetsen op lamel-, laminaat- of doorsnedeniveau 72 6.2.1 Toets op lamelniveau 72 6.2.2 Toets op laminaatniveau 73 6.2.3 Toets op doorsnedeniveau 74 6.3 W eerstand van staven 74 6.3.1 Algemeen 74 6.3.2 Ke n m e rke n van d e d o o r sn e d e 75 6.3.3 Axiale trek 76 6.3.4 Axiale druk 77 6.3.5 Buigend moment 78 6.3.6 Dwarskra\fht (afs\fhuiving) 79 6.3.7 Wringing (torsie) 80 6.3.8 Ge\fombineerde belastingen 81 6 .4 W eerstand van platen en s\fhalen 82 6.4.1 Algemeen 82 6.4.2 Axiale spanningen in het vlak van de plaat 82 6.4.3 S\fhuifspanningen in het vlak van de plaat 83 6.4.4 Interlaminaire s\fhuifspanningen (ILSS) 84 6.4.5 Interlaminaire trek- en drukspanningen (ILTS) 85 6.4.6 Meerassige spanningstoestanden 85 6.4.7 Toets sandwi\fh elementen 85 6.5 Toetsen van de stabiliteit 86 6.5.1 St ab ilite it va n s t ave n , b e l as tin g o p dr uk 86 6.5.1.1 Algemeen 86 6.5.1.2 Knikstabiliteit 86 6 .5.1.3 Knikkrommen 87 6.5.1.4 Slankheden voor buigingsknik 88 6.5.1.5 Slankheden voor torsiestabiliteit en torsieknikstabiliteit door normaal - kra\fht 88 6.5.2 St ab ilite it va n s t ave n , b e l as tin g o p b ui gin g 89 6.5.2.1 Kipweerstand 89 6.5.2.2 Kipkrommen 89 6.5.2.3 Kritieke elastis\fhe kipmoment 90 6.5.3 St ab ilite it va n s t ave n , b e l as tin g o p b ui gin g e n dr uk 90 6.5.4 St ab ilite it va n p l ate n e n s\fh a le n 91 6.5.4.1 Algemeen 91 6.5.4.2 \blooigedrag van platen, belasting op druk 92 6.5.4.3 \blo o ikro m m e n vo o r p l ate n van GV K p ultr usie p ro e le n 94 6.5.4.4 St ab ilite it p l ate n e n s\fh a le n , b e l as t o p af s\fh ui v in g 95 6.5.4.5 St ab ilite it v an p l ate n e n s\fh a le n , b e l as tin g o p zui ve re b ui gin g 96 6.5.4.6 Stabiliteit van platen en s\fhalen, ge\fombineerde belastingen 97 6.5.5 Toets stabiliteit sandwi\fh elementen 97 CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 7 22-11-19 11:58 6.6 Vermoeiing 98 6.6.1 Algemeen 98 6.6.2 Toets vermoeiingslevensduur 101 6.7 Kruipbreuk 102 6.8 Vandalisme 103 6.9 Brand 103 7 B\buikbaa\bheidsg\benstoestanden (BGT) 104 7. 1 Algemeen 104 7. 2 Toetsen van de vervorming 105 7. 2 . 1 Algemeen 105 7.2.2 Vervorming van lijnvormige \fonstru\ftie-elementen 105 7. 2 . 3 Vervorming van dunne plaatvormige \fonstru\ftie-elementen 106 7. 3 Toetsen van trillingen en \fomfort 107 7. 3 . 1 Trillingen 107 7. 3 . 2 Eigenfrequentie van lijnvormige \fonstru\ftie-elementen 108 7.3.3 Eigenfrequentie van een re\fhthoekige plaat 108 7. 3 . 4 Comfort 108 7. 4 S\fhade 110 8 Ve\bbindingen 111 8 .1 Algemeen 111 8.2 Lijmverbindingen 112 8.2.1 Algemeen 112 8.2.2 Materialen 112 8.2.3 Detaillering 113 8.2.4 Analyse 114 8.3 Boutverbindingen 115 8.3.1 Algemeen 115 8.3.2 Materialen 117 8.3.3 Detaillering 117 8.3.4 Analyse 119 8.3.5 \bositionering van gaten voor bouten 120 8.3.6 In het vlak belaste boutverbindingen 123 8.3.6.1 Belastingverdeling boutverbinding met twee of meer bouten 1 23 8.3.6.2 Weerstand van de verbinding in het vlak 124 8.3.6.3 Weerstand laminaat bij een boutbelasting in het vlak van het laminaat 1 25 8.3.6.4 Stuik (vlaktedrukbreuk) 128 8.3.6.5 Netto se\ftiebreuk van een enkele boutrij 128 8.3.6.6 Netto se\ftiebreuk van een verbinding met meer boutrijen 129 8.3.6.7 Uits\fhuifbreuk 131 8.3.6.8 Splijtbreuk 131 8.3.6.9 Knik van de gatrand 132 8.3.7 Uit het vlak belaste boutverbindingen, belasting op trek 132 8.3.7.1 Algemeen 132 8.3.7.2 Uittrekweerstand van het laminaat 132 8.3.7.3 Analytis\fhe berekening uittrekweerstand laminaat 133 8.3.8 Combinatie van in het vlak en op trek belaste boutverbindingen 134 8.3.9 Vermoeiing 134 8.4 Combinaties van bout- en lijmverbindingen 134 CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 8 22-11-19 11:58 9 Detaille\bing 135 9.1 Algemeen 135 9.2 Details 135 10 R ealisatie, behee\b en onde\bhoud 138 10.1 Algemeen 138 10.2 Kwaliteitsplan 138 10.3 \b rodu\ftie van VVK 139 10.3.1 Materialen 139 10.3.2 \brodu\ftiepro\fes 139 10.3.3 G eometris\fhe toleranties en imperfe\fties 140 10.3.4 Verbindingen 142 10.4 H ante re n , tr ansp o r t e n o psl a g va n V V K-d e le n 143 10.5 Ins t a ll atie v an V V K-d e le n 143 10.6 Beheer en onderhoud 143 10.6.1 Aanpassingen 143 10.6.2 Beheer- en onderhoudsplan 143 10.6.3 Onderhoud 144 10.6.4 Inspe\ftie 145 10.6.5 Reparaties 146 Bijlagen: A Lite\batuu\b 147 B Testen 149 B.1 Algemeen 149 B.2 Veri\fatietesten 150 B.3 Materiaaltesten 150 B.4 Constru\ftietesten 152 B.5 Bepalen van de steekproefgrootte 153 B.6 Bepalen van de karakteristieke waarde uit de steekproef 153 B.7 R e\fhtstreekse bepaling rekenwaarde bij toetsen uiterste grenstoestanden 154 B.8 Testen voor het bepalen van vermoeiingseigens\fhappen 154 B.8.1 Bepalen van een vermoeiingssterktekromme 154 B.8.2 Aeiden van een \fonstant levensduur diagram 156 B.8.3 Testbelasting bij langeduur vermoeiingsproeven op \fomponenten en \fonstru\fties 158 B.9 Rapportage van testen 158 B.10 \b roefstuk, kleminri\fhting en instrumentatie 158 C Kl assie ke l amin ate nthe o\bie e n D -m at\bix 160 C.1 Stru\ftuur van de klassieke laminatentheorie (KLT) 160 C.2 Geldigheidsgebied 161 C.3 Rekenen met de Klassieke Laminaten Theorie (KLT) 163 C.3.1 Fo rm ule s e n ae i din g in d e Kl as sie ke L am in ate n T h e o rie 163 C.3.2 Sp an nin g ? re k re l atie s vo o r w ille ke uri g e o rië nt atie h o e k va n e e n l am e l 164 C.3.3 Spanning- en rekvariatie in een laminaat 167 C.3.4 Stijfheidsmatrix voor een laminaat 169 C .3.5 Vereenvoudiging van de stijfheidsmatrix 171 C.3.6 Vereenvoudigde D-matrix 172 CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 9 22-11-19 11:58 D Milieu-impact 174 D.1 Algemeen 174 D.2 \brodu\ftiefase 175 D.2.1 Algemeen 175 D.2.2 Spe\fiek VVK 175 D.3 Gebruiksfase 176 D.3.1 Algemeen 176 D.3.2 Spe\fiek VVK 176 D.4 Einde-gebruiksfase 176 D.4.1 Algemeen 176 D.4.2 Spe\fiek VVK 177 D.5 Life Cy\fle Assessment 178 D.5.1 Algemeen 178 D.5.2 Spe\fiek VVK 178 E Fo\bmules voo\b de lokale knikspanning van p\boelen 179 E.1 \bro e l b e l as t o p dr uk 179 E.2 \broel belast op buiging 180 E.3 \bro e l b e l as t o p af s\fh ui v in g 181 F Inte\bactiefacto\ben voo\b toets stabiliteit 18\f G Ve\bbindingen 184 G.1 D etaillering van lijmverbindingen 184 G.2 Analyse van lijmverbindingen 186 H A cceptatieniveaus impe\bfecties en defecten bij opleve\bing 188 H.1 Algemeen 188 H.2 Visuele gebreken: bes\fhrijvingen en a\f\feptatie niveaus 188 H.3 M aat to le r antie s vo o r p ro e le n e n l am in ate n 191 J S pecieke aandachtspunten vezelve\bste\bkte kunststofen 19\f CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 10 22-11-19 11:58 Hoofdstuk 1 ? A l g e m e e n 11 1.1 O nde\bwe\bp en toepassingsgebied Deze CROW-CUR Aanbeveling geeft ri\fhtlijnen voor het \fonstru\ftief ontwerpen en rekenregels voor het dimensioneren van vezelversterkte kunststofen (VVK) in bouwkundige en \fiviel-te\fhnis\fhe draag\fonstru\fties. Deze CROW-CUR Aanbeveling is van toepassing op thermoharde vezelversterkte kunststofen met een vezelvolume per\fentage ( V f) van te n m ins te 1 5% . Opme\bking In deze CROW-CUR Aanbeveling zijn rekenregels opgenomen waarbij gebruik gemaakt wordt van partiële fa\ftoren, karakteristieke waarden, materiaal- en \fonversiefa\ftoren. D e ze zijn in d e ze CU R-A an b eve lin g ve e l a l uit sluite n d vas tg e le g d vo o r ve ze lve r s te rk te kunststofen met een vezelversterkingen van glasvezels en koolstofvezels met een ther - moharde matrix van onverzadigd polyester-, vinylester- of epoxyhars. Materiaal- en \fonversiefa\ftoren worden onder meer gebruikt om vers\fhillen in eigen - s\fh ap p e n tus se n d e m ate ria le n te dui d e n , b ij vo o rb e e ld te n aanzie n v an kr uip of \fh e m is\fh e bestandheid. Vo o r an d e re t y p e n ve ze lve r s te rkin g e n h ar se n , waaro n d e r ar am i d eve ze l s , zijn n o g g e e n fa\ftoren opgenomen. D e ze CROW- CU R A an b eve lin g is van to e p as sin g o p \fo ns tr u \f tie s van ve ze lve r s te rk te kuns t s tof waar mi\fros\fheurtjes in het laminaat zijn toegestaan. Opme\bking In b e p aa ld e g eva lle n kun n e n m i\fros\fh e ur tje s o n g ewe ns t zijn , b ij vo o rb e e ld b ij \fh e m is\fh e opslagvaten. Aanbevolen wordt voor die situaties gebruik te maken van normen of ri\fhtlijn e n die hie ro p zijn in g e s te ld , zo a l s b ij vo o rb e e ld d e n o rm se rie vo o r dr uk vate n NEN-EN 13121. Deze norm is niet van toepassing op wapeningsstaven en kabels van vezelversterkte kunststof of uitwendige versterkingen van bestaande \fonstru\fties met vezelversterkte kunststof. V V K is e e n g e l aa g d o p g e b o u wd o r th otro o p m ate riaa l . D e ve ze l s leve re n d e gro ot s te b ij dr a g e aan d e sterkte en de stijfheid van het V VK. In ri\fhtingen zonder vezelversterking heeft V VK veel geringere eigens\fhappen en geringere bestandheid tegen o.a. vermoeiing; dit kan zowel in het vlak zijn als over de dikte van het laminaat. Bij de toetsing van V VK-\fonstru\fties moet daarom niet alleen de hoogst belaste ri\fhting zijn bes\fhouwd maar alle ri\fhtingen en met name ri\fhtingen zonder vezelversterking. Door het gelaagde karakter van het materiaal moet in het ontwerp van V VK naast het toetsen van spanningen en vervormingen in het vlak ook worden getoetst op bezwijkvormen tussen lagen, zoals interlaminaire afs\fhuiving, bezwijken door pelspanningen en delaminaties. Omdat V VK niet plastis\fh vervormt mag geen rekening worden gehouden met herverdeling van spanningen door plasti\fiteit. V V K-e i g e ns\fh ap p e n zijn af h an ke lijk van d e o m g ev in gs\fo n ditie s e n zijn tij ds af h a n ke lijk . In h et o nt - werp, de materiaalkeuze, vezelri\fhtingen en oppervlaktebes\fherming moet hiermee rekening gehouden worden. Opme\bking Aanda\fhtspunten met betrekking tot het ontwerp met V VK in bouwkundige en \fiviele te \fh nis\fh e dr aa g \fo ns tr u \f tie s s t aan b e s\fh reve n in b ijl a g e J. 1 Algemeen CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 11 22-11-19 11:58 1\f CROW-CUR Aanbeveling 96:2019 1.\f No\bmatieve ve\bwijzingen N e d e r l an dse n o rm e n zijn e e n uitgave van d e Sti\fhtin g N e d e r l an ds N o rm a lis atie-ins tituut , V lin d e r we g 6 , \bos tb us 5059, 260 0 G B D e lf t . B e s te llin g e n b ij N EN , ve rko o p- e n info rm atie lijn , tel. 015-2690391. NEN 9997-1:2016 G e ote \fh nis\fh o nt we rp va n \fo ns tr u \f tie s - D e e l 1: A lg e m e n e re g e l s NEN-EN 1990:2011 +A1+A1/C2:2011 Euro\fode ? Grondslagen van het \fonstru\ftief o nt we rp (in \flusief N B:201 1 ) N EN - EN 1 9 91-1-1 :201 1 +C 1:201 1 Euro \fo d e 1: B e l as tin g e n o p \fo ns tr u \f tie s ? D e e l 1-1: Algemene belastingen ? volumieke gewi\fhten, eigen gewi\fht en opgelegde belastingen voor gebouwen (in\flusief NB:2011) NEN-EN 1991-1-5:201 1 +C 1:201 1 Euro \fo d e 1: B e l as tin g e n o p \fo ns tr u \f tie s ? D e e l 1-5: Algemene belastingen ? Thermis\fhe belasting (in\flusief NB:2011) NEN-EN 1991-1- 6:20 05 +C 3:201 3 Euro \fo d e 1: B e l as tin g e n o p \fo ns tr u \f tie s ? D e e l 1- 6: Algemene belastingen ? Belastingen tijdens de uitvoering (in\flusief NB:2013) NEN-EN 1991-2:2015 +C 1:201 5 Euro \fo d e 1: B e l as tin g e n o p \fo ns tr u \f tie s ? D e e l 2: Ve rke e r s - belastingen op bruggen (in\flusief NB:2011) N EN - EN 1 9 93 -1-1 :2016 +C 2+A 1:2016 Euro \fo d e 3: O nt we rp e n b e re ke nin g van s t aa l\fo ns tr u \f - ties ? Deel 1-1: Algemene regels en regels voor gebouwen (in\flusief NB:2016 ) NEN-EN 1993-1-4:2006 +A 1:201 5 Euro \fo d e 3: O nt we rp e n b e re ke nin g van s t aa l\fo ns tr u \f tie s ? Deel 1-4: Aanvullende regels voor roestvaste staalsoorten (in\flusief NB:2012) NEN-EN 1993-1-8:2011 +C 2:201 1 /C 1 1:2016 Euro \fo d e 3: O nt we rp e n b e re ke nin g van s t aa l - \fo ns tr u \f tie s ? D e e l 1-8: O nt we rp e n b e re ke nin g van ve rb in din g e n (in\flusief NB:2011) NEN-EN 1997-1:2016 +C 1+A 1: 2016/N B+C 1:2018 Euro \fo d e 7. G e ote \fh nis\fh o nt we rp ? Deel 1: Algemene regels (in\flusief NB:2018) NEN-EN 13121-1:2003 Bovengrondse tanks en vaten van met glasvezel versterkte kunststof - fen (GVK) ? Deel 1: Ruwe materialen ? Spe\fieke voorwaarden en gebruiksvoorwaarden NEN-EN 13121-2:2003 Bovengrondse tanks en vaten van met glasvezel versterkte kunststof - fen (GVK) ? Deel 2: Samengestelde materialen ? \fhemis\fhe weer - stand NEN-EN 13121-3:2008 +A1:2010/C1:2011 (en) Met glasvezel versterkte kunststof bovengronds t an k s e n vate n ? D e e l 3: O nt we rp e n vakm ans\fh a p NEN-EN 13121-4:2005 +C 1:20 07 (e n) Bovengrondse tanks en vaten van met glasvezel ver - sterkte kunststofen (GVK) ? Deel 4: Levering, installatie en onderhoud NEN-EN 13706-1:2002 Met kunststof versterkte \fomposieten ? Spe\fi\fatie voor getrokken p ro e le n ? D e e l 1: A an d ui din g NEN-EN 13706-2:2002 Versterkte kunststof\fomposieten ? Spe\fi\faties voor getrokken proelen ? Deel 2: Beproevingsmethoden en algemene eisen NEN-EN 13706-3:2002 Met kunststof versterkte \fomposieten ? Spe\fi\faties voor getrokken p ro e le n ? D e e l 3: S p e \fia le e ise n NEN-EN 16245-1:2013 Vezelversterkte kunststof\fomposieten - Verklaring van de grondstof - kenmerken - Deel 1: Algemene eisen NEN-EN 16245-2:2013 Vezelversterkte kunststof\fomposieten - Verklaring van de grondstof - ke n m e rke n - D e e l 2: S p e \fi e ke e ise n vo o r h ar s , v ul\f a nise rin g , to evo e - gingen en versterkers NEN-EN 16245-3:2013 Vezelversterkte kunststof\fomposieten - Verklaring van de grondstof - ke n m e rke n - D e e l 3: S p e \fi e ke e ise n vo o r ve ze l s CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 12 22-11-19 11:58 Hoofdstuk 1 ? A l g e m e e n 13 NEN-EN 16245-4:2013 Vezelversterkte kunststof\fomposieten - Verklaring van de grondstof - ke n m e rke n - D e e l 4: S p e \fi e ke e ise n vo o r we ef se l s NEN-EN 16245-5:2013 Vezelversterkte kunststof\fomposieten - Verklaring van de grondstof - kenmerken - Deel 5: Spe\fieke eisen voor kernmaterialen NEN-EN-ISO 527-4:1997 Kuns t s tofe n - B e p a lin g van d e tre ke i g e ns\fh ap p e n . D e e l 4: B e p ro e - vings-omstandigheden voor isotrope en orthotrope met vezel ver - sterkte kunststof\fomposieten NEN-EN-ISO 527-5:2009 Kuns t s tofe n - B e p a lin g van d e tre ke i g e ns\fh ap p e n . D e e l 5: B e p ro e - vings-omstandigheden voor in één ri\fhting met vezelversterkte kunststof \fomposieten NEN-EN-ISO 1172:1998 Met glasvezels versterkte kunststofen - \brepregs, gietverbindingen en l am in aat - B e p a lin g van h et g e h a lte aan gl as ve ze l s e n m in e r a le v ulle r - Methoden met verassing NEN-EN-ISO 1183-1:2012 Kunststofen - Methoden voor het bepalen van de di\fhtheid van niet-ges\fhuimde kunststofen - Deel 1: Dompelmethode, vloeistof pyknometermethode en titratiemethode NEN-EN-ISO 1675:1998 Kunststofen - Vloeibare harsen - Bepaling van de di\fhtheid met de pyknometermethode NEN-EN-ISO 2078:1995 G l as ve ze l s ? G are ns ? A an dui din g NEN-EN-ISO 2535:2002 Kunststofen - Onverzadigde polyesterharsen - Bepaling van de gelerings tijd bij omgevingstemperatuur NEN-EN-ISO 3521:1999 Kunststofen ? Onverzadigde polyester- en epoxyharsen ? Bepaling van d e tot a le vo lum e krim p NEN-EN-ISO 14040:2006 Milieumanagement, levens\fy\flusanalyse ? \brin\fipes en raamwerk NEN-EN ISO 14044:2006 Milieumanagement, levens\fy\flusanalyse ? Eisen en ri\fhtlijnen NEN-EN-ISO 14125:1998 Met vezel versterkte kunststof\fomposieten - Bepaling van de buig - eigens\fhappen NEN-EN-ISO 14126:1999 +C1:2001 Met vezel versterkte kunststofen - Bepaling van de druk - eigens\fhappen evenwijdig aan de vezelri\fhting NEN-EN-ISO 14129:1997 Met vezel versterkte kunststof\fomposieten - Bepaling van de trek-rek - verhouding in het afs\fhuifvlak, in\flusief de afs\fhuifmodulus en de afs\fhuifsterkte in het vlak, met de +/- 45° -trekproef NEN-EN-ISO 14130:1997 + C1:2003 Met vezel versterkte kunststof\fomposieten - Bepaling van de s\fhijnbare interlaminaire afs\fhuifsterkte met de korte-armmethode NEN-ISO 1922:2001 Harde s\fhuimkunststofen - Bepaling van de afs\fhuifsterkte NEN-ISO 1926:2009 Vaste s\fhuimkunststofen - Bepaling van de trekeigens\fhappen NEN-ISO 2896:2001 Harde s\fhuimkunststofen - Bepaling van de waterabsorptie NEN-ISO 4892:2013/2016 Kunststofen - Methoden om monsters aan laboratoriumli\fhtbronnen b lo ot te s te lle n (4 d e le n) NEN-ISO 6721-11:2012 Kuns t s tofe n ? B e p a lin g van d e d y n am is\fh e m e \fh anis\fh e e i g e n - s\fh ap p e n ? D e e l 1 1: G l as tr ansitie te m p e r atuur NEN-ISO 13003:2004 Met glasvezel versterkte kunststofen - Bepaling van vermoeiings - eigens\fhappen onder \fy\flis\fhe belastingsomstandigheden NEN-ISO 14127:2008 Met koolstofvezel versterkte \fomposieten - Bepaling van het gehalte aan h ar se n , ve ze l s e n h o lle r uimte s NEN-ISO 15024:2002 Met glasvezel versterkte kunststof\fomposieten - Bepaling van I-modus voor interlaminaire breuktaaiheid, G IC, voor unidire\ftionaal versterkte materialen ISO 4587:2003 Lijmen ? Bepaling van de treks\fhuifsterkte van lijmverbindingen met hoge sterkte. CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 13 22-11-19 11:58 14 CROW-CUR Aanbeveling 96:2019 ASTM C273 / C273M:2016 Standard Test Method for Shear \broperties of Sandwi\fh Core Materials A S TM C 297:2016 Flatwise Tensile Strength of Sandwi\fh Constru\ftions A S TM C 36 4:20 0 6 Standard Test Method for Edgewise Compressive Strength of Sand - wi\fh Constru\ftions A S TM C 39 4 / C 39 4M:2016 Standard Test Method for Shear Fatigue of Sandwi\fh Core Materials A S TM D2 3 4 4 / D2 3 4 4M:2016 Standard Test Method for Short-Beam Strength of \bolymer Matrix Composite Materials and their Laminates ASTM D2584:2011 Standard Test Method for Ignition Loss of Cured Reinfor\fed Resins A S TM D3039:2014 Standard Test Method for Tensile \broperties of \bolymer Matrix Composite Materials ASTM D3163-01:2014 Standard Test Method for Determining Strength of Adhesively Bonded Ri gi d \bl as ti\f L ap-S h ea r J o int s in S h ear by Te nsio n Lo a din g A S TM D3 410 / D3 410 M:2016 Standard Test Method for Compressive \broperties of \bolymer Matrix Co m p osite M ate ria l s w ith U nsup p o r te d G a g e S e \f tio n by S h ear Loading A S TM D3 479 / D3 479M:201 2 Standard Test Method for Tension-Tension Fatigue of \bolymer Matrix Composite Materials ASTM D3528:2016 Standard Test Method for Strength \broperties of Double Lap Shear Adhesive Joints by Tension Loading ASTM D4329:2013 Standard \bra\fti\fe for Fluores\fent Ultraviolet (UV) Lamp Apparatus E xp osure of \bl as ti\f s ASTM D4587: 2011 Standard \bra\fti\fe of Fluores\fent UV-Condensation Exposures of \baint and Related Coatings ASTM D5229 / D5229M:2014 Standard Test Method for Moisture Absorption \broperties and Equilibrium Conditioning of \bolymer Matrix Composite Materials A S TM D53 79 / D53 79M:201 2 Standard Test Method for Shear \broperties of Composite Materials by the V-Not\fhed Beam Method ASTM D5528:2013 Standard Test Method for Mode I Interlaminar Fra\fture Toughness of Unidire\ftional Fiber-Reinfor\fed \bolymer Matrix Composites A S TM D 6 41 5 / D 6 41 5M:201 3 Standard Test Method for Measuring the Curved Beam Strength of a Fiber-Reinfor\fed \bolymer-Matrix Composite A S TM D 66 41 / D 66 41 M:2016 Standard Test Method for Compressive \broperties of \bolymer Matrix Composite Materials Using a Combined Loading Compression (CLC) Te s t F i x t u r e A S TM D7078 / D7078M:201 2 Standard Test Method for Shear \broperties of Composite Materials by V-Not\fhed Rail Shear Method A S TM D7 291 / D7 291 M:201 5 Standard Test Method for Through-Thi\fkness "Flatwise" Tensile Stre n gth an d El as ti\f M o dulus of a Fib e r-Re info r\fe d \bo ly m e r M atrix Composite Material A S TM E 7 39:201 5 Standard \bra\fti\fe for Statisti\fal Analysis of Linear or Linearized Stress-Life (S-N) and Strain-Life ( ?-N) Fati gu e Dat a 1.3 Aannamen De ontwerpen en berekeningen gebaseerd op deze CROW-CUR Aanbeveling worden gea\fht te vol - doen aan de \fonstru\ftieve eisen in het Bouwbesluit onder de voorwaarde dat: de keuze van het \fonstru\ftieve systeem, het ontwerp en de berekening van de \fonstru\ftie zijn g e m aak t d o o r te r z ake kun di g p e r so n e e l; de uitvoering is gedaan door personeel met de juiste vakbekwaamheid en ervaring; voorzien is in degelijk toezi\fht en kwaliteits\fontrole tijdens het verri\fhten van het werk, zoals bijvoorbeeld bij het ontwerp- of ingenieursbureau, bij de produ\ftie van de materialen, bij het s am e ns te lle n van d e m ate ria le n zowe l in d e f ab rie k a l s o p d e b o u w p l aat s; CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 14 22-11-19 11:58 Hoofdstuk 1 ? A l g e m e e n 15 e r g e b r uik wo rdt g e m aak t van m ate ria le n die vo ld o e n aan Euro p e se p ro d u \f t- e n/of uit vo e rin g - snormen voor dat materiaal en er aanvullend wordt voldaan aan eventuele additionele eisen in d e ze CROW- CU R A an b eve lin g; als er geen Europese produ\ft- of uitvoeringsnorm bes\fhikbaar is, het materiaal en de uitvoering vo ld o e n aan d e e ise n in d e ze CROW- CU R A an b eve lin g; de ontwerper, produ\fent en aannemer moeten door kwaliteitborgende maatregelen voorzien in de vereiste betrouwbaarheid van de materialen en de \fonstru\ftieve eigens\fhappen. De materiaal- en \fonstru\ftie-eigens\fhappen en de geometris\fhe toleranties moeten ten minste voldoen aan de waarden die in het ontwerp zijn aangehouden (zie 2.4.2); de \fonstru\ftie degelijk wordt onderhouden, \fonform onderhoudsvoors\fhriften. Vastgelegd moet worden wie verantwoordelijk is voor het onderhoud; de \fonstru\ftie wordt gebruikt in overeenstemming met de ontwerp- en berekeningsaannamen. 1.4 Te\bmen en denities 1.4.1 Algemene te\bmen en denities Anis\btr\b\bp niet isotroop; een situatie waarbij de materiaaleigens\fhappen ri\fhtingsafhankelijk zijn. Opme\bkingEen bijzondere vorm van anisotropie is orthotropie, zie denitie orthotropie. Belastingfact\br fa\ftor die onzekerheden in de representatieve waarde van belastingen in rekening brengt. Bruikbaarheidsgrenst\bestanden toestanden die overeenstemmen met voorwaarden waarboven aan de voorges\fhreven bruik - baarheidseisen aan een \fonstru\ftie of \fonstru\ftief element niet langer wordt voldaan. Duurzaam het gedurende de ontwerplevensduur steeds voldoen aan alle eisen van betrouwbaarheid. Grenst\bestanden toestand waarbij het efe\ft van de belasting(en) en de respons van een \fonstru\ftie de gestelde eis juist niet overs\fhrijdt. Is\btr\b\bp gelijke materiaaleigens\fhappen in alle ri\fhtingen. Karakteristieke waarde : waarde met een 5% over- of onders\fhrijdingskans bij een bepaald betrouwbaarheidsniveau. Kniklengte overeenkomstige lengte van een element met s\fharnierende uiteinden dat dezelfde knikweer - stand heeft als het bes\fhouwde element. K\bl\bm lijnvo rm i g e le m e nt , h o ofdz ake lijk b e l as t o p n o rm aa lkr a \fht , waar van d e l an gs te zij d e van d e d o o r - snede niet groter is dan viermaal de kortste zijde en waarvan de hoogte ten minste gelijk is aan driemaal de langste zijde van de doorsnede. Kruip d e to e n am e van d e tij ds af h an ke lijke d efo rm atie a l s g evo lg van e e n \fo ns t ante of v ariab e le b e l as tin g . Ligger een lijnvormig element, hoofdzakelijk belast op buiging, waarvan de overspanning niet kleiner is dan drie m aa l d e tot a le h o o gte van d e d o o r sn e d e. Materiaalfact\br f a \f to r die d e m o g e lijkh e i d in re ke nin g b re n gt van e e n o n guns ti g e af w ijkin g va n e e n m ate riaa l- of produ\fteigens\fhap ten opzi\fhte van zijn karakteristieke waarde. CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 15 22-11-19 11:58 16 CROW-CUR Aanbeveling 96:2019 Ontwerple\fensduur veronderstelde periode waarin een \fonstru\ftie of een deel ervan te gebruiken is voor het doel zoals is beoogd, met inbegrip van het voorziene onderhoud maar zonder dat ingrijpend herstel nodig is. Plaat element waarvan de kleinste waarde van de lengte of de breedte niet kleiner is dan vijfmaal de totale plaatdikte en die belast wordt door belastingen loodre\fht op het vlak. Rekenwaarde waarde verkregen door de karakteristieke waarde te vermenigvuldigen met een \fonversiefa\ftor d\f e n te d e le n d o o r d e p ar tië le f a \f to r aM of, in b ijzo n d e re g ev a lle n , d o o r re \fht s tre e k se b e p a lin g \fonform NEN-EN 1990. Richtwaarde een typis\fhe waarde van een bepaalde eigens\fhap voor een bepaald materiaal of materiaalgroep die kan worden gebruikt als referentie of ins\fhatting van de haalbaarheid van een ontwerp. Schaal element waarvan de kleinste waarde van de lengte of de breedte niet kleiner is dan vijfmaal de totale plaatdikte, die belast wordt door belastingen in- en loodre\fht op het vlak. " Sh e ar l a g" e fe c t niet-gelijkmatige spanningsverdeling in brede enzen door dwarskra\fhtvervorming. Staaf e e n \fo ns tr u \f tie-e le m e nt waar va n d e le n gte ve le m a le n grote r is dan d e b re e dte e n d e h o o gte in doorsnede. Opme\bkingIn dit do\fument wordt onder andere onder staven verstaan: balken, liggers en kolommen. Uiterste grenst\bestanden toestanden samengaand met instortingen of met andere soortgelijke vormen van \fonstru\ftief bezwijken. Verm\beiing \fy\flis\fh belasten van een \fonstru\ftie, waarbij de \fonstru\ftie bezwijkt bij een belasting die lager is dan d e s t atis\fh e b e z w ijkl as t . 1.4.\f Te\bmen en denities bet\befende vezelve\bste\bkte kunststof Opme\bkingIn deze paragraaf staan termen die veel worden gebruikt bij vezelversterkte kunststof (V VK). Daarbij komen ook Engelstalige termen voor. Omdat deze in het spraakgebruik bekend zijn en een eventuele Nederlandse equivalent niet of nauwelijks, dan wel niet dire\ft voor - handen is, is gekozen deze Engelse termen ook in deze CROW-CUR Aanbeveling aan te houden. 0°-, 90°-, +45°-, -45°-richting op lamel niveau is het de hoek met de 1-ri\fhting van het lamel; op laminaat niveau is het de hoek met de x-ri\fhting van het laminaat, zie 1.6. Aramide synthetis\fhe vezel op basis van het aramide polymeer \boly\baraphenyleen TereftaalAmide (\b\bTA). Basalt\fezel ve ze l g e m aak t van b as a lt , e e n v ulkanis\fh s to llin gsg e s te e nte. Butt splice kopse aansluiting zonder overlap bij het einde van een lamel. C\bnstructief schuim s\fh uim in e e n V V K-\fo ns tr u \f tie dat g e dure n d e d e leve nsduur van d e \fo ns tr u \f tie zijn m e \fh anis\fh e CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 16 22-11-19 11:58 Hoofdstuk 1 ? A l g e m e e n 17 eigens\fhappen behoudt, rekening houdend met veroudering, vermoeiing en belastingen. C\bntinue \fezelmat vezelmat van \fontinue glasvezelbundels die willekeurig zijn neergelegd en onderling verbonden door een bindmiddel, stiksel of me\fhanis\fh verankerd door een naaldprikpro\fes. Soms aange - dui d a l s "Co ntin u o us Sw ir l M at " of "Co ntin u o us Fib re M at ". C\bn\fersiefact\br o m re ke nin gsf a \f to r die d e ve r s\fhille n in re ke nin g b re n gt tus se n o p e r atio n e le \fo n ditie s e n d e omstandigheden waaronder de karakteristieke waarde is bepaald. Hieronder vallen onder meer de efe\ften van tijd, temperatuur, water(damp), tijdsduur van de belasting (kruip) en \fy\flis\fhe belastingen (vermoeiing). Dik laminaat e e n l am in aat waarin d e m e \fh anis\fh e e i g e ns\fh ap p e n ve r lo p e n ove r d e dik te d o o r e e n ve r s\fhil in uithardings\fondities over de lagen of een laminaat waarbij in belaste toestand geen sprake is van een vlakspanningtoestand. Disc\bntinue \fezelmat ve ze lm at van ko r te (30 ? 50 m m) ve ze lb un d e l s die kriskr as zijn n e e rg e le g d e n o n d e r lin g zijn verbonden door een bindmiddel (of stiksel). Vaak aangeduid als CSM (= Chopped Strand Mat). Drukinjectie (RTM) produ\ftiemethode voor V VK met een gesloten mal met twee harde malzijden, waarbij de hars door middel van overdruk in de vezelversterking wordt geperst. Eerste scheur sterkte breuk\friterium voor V VK dat veronderstelt dat de maximale draagkra\fht van het laminaat is bereikt als de maximale draagkra\fht van de zwakste lamel is bereikt. Dit betreft veelal matrixbreuk in dwars op de vezel belaste lamellen (ook wel aangeduid met rst ply failure). Ep\bxyhars thermohardend harssysteem op basis van epoxy-groepen, dat uithardt door het \fross-linken van de epoxy-groepen door toevoeging van een hardersysteem. Filamentwikkelen produ\ftiemethode voor V VK met een open mal met één harde malzijde waarbij in hars gedrenkte vezelbundels om een mal gewikkeld worden. Gebalanceerd laminaat een laminaat met voor ieder lamel, aan de andere zijde van het middenvlak een lamel die gelijk is in m e \fh anis\fh e e i g e ns\fh ap p e n , dik te e n te g e n g e s te ld in o rië nt atie. Opmerking: In een gebalan\feerd laminaat treedt geen s\fhuifvervorming op door een axiale trek- of drukbelasting. Glas\b\fergangstemperatuur (T g) temperatuur waarbij het polymeer overgaat van de glasfase naar de rubberfase, bepaald \fonform N EN-EN ISO 67 2 1-1 1 . Glas\fezel vezel gebaseerd op sili\fa (SiO 2). Handlamineren (hand lay-up) produ\ftiemethode voor V VK met een open mal met één harde malzijde, waarbij de hars door middel van handmatig uitrollen in de vezelversterking wordt aangebra\fht. Klassieke laminatenthe\brie me\fhani\famodel dat de laminaateigens\fhappen voorspelt uitgaande van de stapelvolgorde, oriëntatie en dikte van de lamellen met orthotrope materiaaleigens\fhappen waaruit het laminaat bestaat onder de aanname dat de lamellen niet onderling vers\fhuiven. CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 17 22-11-19 11:58 18 CROW-CUR Aanbeveling 96:2019 K\b\blst\bf \fezel vezel bestaande uit zeer lange dunne koolstofmole\fulen, geprodu\feerd door pyrolyse van synthetis\fhe vezels in een inerte atmosfeer. Opme\bking Onders\fheiden worden High Strength of High Tena\fity koolstof, verder aangeduid met HS- en HT-koolstof en intermediate en high modulus koolstof verder aangeduid met IM- en HM-koolstof. Lamel elementaire laag V VK met in beginsel orthotrope materiaaleigens\fhappen, waaruit een laminaat wordt opgebouwd. Opme\bkingIn deze CROW-CUR Aanbeveling worden drie typen lamellen onders\fheiden: UD-lamel - len, weefsel-lamellen en matlamellen. Laminaat laagsgewijs uit lamellen opgebouwd V VK, met in prin\fipe vers\fhillende vezeloriëntatie(s) en dikte(s). Legsel uni-, b i- of m ulti dire \f tio n e le ve ze lve r s te rkin g waarb ij é é n , t we e of m e e r l a g e n \fo ntin u e gl as ve ze l - bundels in onderling vers\fhillende ri\fhtingen op elkaar zijn gestapeld en met elkaar verbonden door middel van een stiksel. Aangeduid als NCF (= Non-Crimp Fabri\f) of Stit\fhed Fabri\f. Lijm\ferbinding een verbinding waarbij \fonta\ftvlakken aan elkaar worden verbonden, veelal niet-losneembaar, met een tussenstof die een adhesieve binding biedt, bijvoorbeeld een lijm of een hars. Orth\btr\b\bp lamel \bf laminaat een lamel of laminaat met materiaaleigens\fhappen die in twee of drie onderling loodre\fhte ri\fhtin - g e n an d e r s zijn . Er is sp r a ke van ve r s\fhille n d e e i g e ns\fh ap p e n in 2 of 3 o n d e r lin g lo o dre \fhte as se n . Pelspanning trekspanning loodre\fht op het gelijmde vlak Plateaulengte d e le n gte van d e h o rizo nt a le t ak in e e n knikkro m m e. P\blyesterhars thermohardend harssysteem op basis van onverzadigde polyester opgelost in styreen. Opme\bking Afhankelijk van de bouwstenen van de polyestermole\fulen worden onders\fheiden: di\fy\flopentadieen (DC\bD), ortho-, iso- en iso-N\bG-polyesterharsen. Prepreggen produ\ftiemethode voor V VK met een gesloten mal met één harde en één za\fhte malzijde, waarbij prepregs op de mal worden aangebra\fht en daarna door middel van va\fuüm (al dan niet met overdruk) en warmte worden uitgehard. Prepregs vezelversterkingen die vóór-geïmpregneerd zijn met hars. Pultrusie produ\ftiemethode voor proelen van V VK met een gedeeltelijk open en gedeeltelijk gesloten mal, waarbij in hars gedrenkte vezelbundels en vezelversterkingen door een mal worden getrokken en tegelijkertijd uitgehard. CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 18 22-11-19 11:58 Hoofdstuk 1 ? A l g e m e e n 19 Quasi-is\btr\b\bp (\fan een laminaat) bij benadering gelijke eigens\fhappen in alle ri\fhtingen in het vlak van het laminaat door oriëntatie van lamellen in vers\fheidene ri\fhtingen, typis\fh voorbeeld: laminaat met 25% van de vezelver - sterking in elk van de ri\fhtingen 0°, +45°, -45°, 90°. R\b\fing grove, \fontinue (glas)vezelbundel. Sandwich element dat over het algemeen is opgebouwd uit drie elementen, twee stijve platen aan de buitenzijde, daartussen een kernmateriaal en een (lijm)verbinding tussen de plaat en de kern, waarbij de fun\ftie van de kern het op afs\fhuiving en normaalkra\fht koppelen van de huiden is. Sec\bndary b\bnding de he\fhting die tot stand komt op het grensvlak tussen geheel of gedeeltelijk uitgeharde delen en h ar s , b ij vo o rb e e ld d o o r o p l am in e re n of in je \f te re n . Sizing oppervlaktelaag om de vezel ter bes\fherming van de vezel tegen bes\fhadiging tijdens het verwerken en om he\fhting van de hars te verbeteren. Splices l am e le in d e n in e e n l am in aat . Spuitr\b\fing roving ges\fhikt voor het pro\fes van vezelspuiten, waarbij de roving tijdens dit pro\fes wordt gesneden tot vezels van 25-50 mm en samen met hars op een mal worden aangebra\fht. Symmetrisch laminaat een laminaat met aan beide zijden van het middenvlak, op gelijke afstand dezelfde lamellen (ri\fhtin g van d e ve ze l s , dik te, m ate ria le n). Vacuüminjectie (VA-RTM) produ\ftiemethode voor V VK met een gesloten mal met een harde en een za\fhte malzijde of twee harde malzijden, waarbij de hars door middel van va\fuüm (onderdruk) in de vezelversterking wordt gezogen. Vezelspuiten produ\ftiemethode voor V VK met een open mal met één harde malzijde, waarbij hars en korte vezels laagsgewijs door middel van een spuitpistool, gevolgd door handmatig uitrollen, worden aangebra\fht. Vezel\fersterkte kunstst\bf een type \fomposiet materiaal waarbij een polymere hars versterkt en verstijfd wordt met vezels. Vinylesterhars thermohardend harssysteem op basis van onverzadigde vinyl ester opgelost in styreen, waarbij uitharden ges\fhiedt door het \fross-linken van de onverzadigde vinylesters en styreen mono - meren geïnitieerd door een vrije radi\falen leveran\fier (peroxide). Weefsel bidire\ftionele vezelversterking met \fontinue vezelbundels in twee onderling loodre\fhte ri\fhtin- g e n die e lkaar kr uise n in d e b in din gsp unte n . B ij grove ve ze lb un d e l s (rov in gs) aan g e dui d a l s Wove n Roving (WR). Bij jne vezelbundels aangeduid als Woven Cloth of Woven Fabri\f (WC of WF). CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 19 22-11-19 11:58 \f0 CROW-CUR Aanbeveling 96:2019 1.4.3 Afko\btingen AVK Aramidevezelversterkte kunststof CLD Constant Levensduur Diagram CSM Ch o p p e d Str an d M at (m e e s t a l ) of Co ntin u o us Sw ir l M at (so m s) CVK Koolstofvezelversterkte kunststof DC\bD Di\fy\flopentadieen DSC Diferentiële S\fanning Calorimetrie DMA Dynamis\fhe Me\fhanis\fhe Analyse D M TA Dynamis\fhe Me\fhanis\fhe Thermis\fhe Analyse GVK Glasvezelversterkte kunststof ILCD International Referen\fe Life Cy\fle Data System ILSS Interlaminaire afs\fhuifsterkte (Interlaminar Shear Strength) I LT S Interlaminaire treksterkte (Interlaminar Tensile Strength) K LT Klassieke Laminaten Theorie LCA Life Cy\fle Analysis LCI Life Cy\fle Inventory NCF Legsel (Non-Crimp Fabri\f) \b \b TA \boly\baraphenyleen TereftaalAmide RC Betrouwbaarheidsklasse (Reliability Class) RTM Drukinje\ftie (Resin Transfer Moulding) UD Unidire\ftionele vezelversterking, ofwel in één ri\fhting georiënteerde \fontinue glasvezel - bundels (Voorkomende aanduidingen: UD-roving, UD-tape (prepreg), UD-legsel en UD-weefsel) VA-RTM Va\fuüminje\ftie (Va\fuum Assisted Resin Transfer Moulding) VVK Vezelversterkte kunststof WC Woven Cloth WF Woven Fabri\f WR Woven Roving CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 20 22-11-19 11:58 Hoofdstuk 1 ? A l g e m e e n \f1 1.5 Symbolen Voor de toepassing van deze norm gelden de volgende symbolen: Symbool Omschrijving Eenhei\f A Normaalkrachten-stijfheidsmatri\f - A (i) O\b\bervlakte van (deel i van) VVK-liggerdoorsnede m 2 Aij Element o\b rij i en kolom j van de normaalkracht- en stijfheidsmatri\f [A] N/m a Lengte van een \bl aat m B Normaalkrachten-momenten-ko\b\belmatri\f - B ij Element o\b rij i en kolom j van de normaalkrachten-momenten-ko\b\belingsmatri\f [B] N b Breedte van een \bl aat m d b Nominale boutschacht- of busdiameter m D Momenten-stijfheidsmatri\f - D ij Element o\b rij i en kolom j van de momenten-stijfheidsmatri\f [D] Nm E Rk Karakteristieke stijfheidswaarde N/m 2 Em Gemiddelde stijfheidswaarde van de steek\broef N/m 2 E1,2,3 Elasticiteitsmodulus in de materiaalhoofdrichtingen (1, 2 en 3) N/m 2 F Geconcentreerde last (\buntlast) N f 1t,Rd Rekenwaarde van de trek sterk te in de vezelhoofdrichting (1-richting) van het l amel N/m 2 f2c,Rk Karakteristieke waarde van de druksterkte loodrecht o\b de vezelhoofdrichting (2-richting) van het l amel N/m 2 ft,Rk Karak teristieke trek sterk te van de st aaf in de richting van de st aafas N/m 2 fc,Rk Karak teristieke druk sterk te van de st aaf in de richting van de st aafas N/m 2 fc,stab Karakteristieke druksterkte rekening houdend met \blooi en \blaatim\berfecties N/m 2 fb,t,Rk Karak teristieke buigtrek sterk te van de st aaf in de richting van de st aafas N/m 2 fb,c,Rk Karakteristieke buigdruksterkte van de staaf in de richting van de staafas N/m 2 fb,c,stab,Rk Karakteristieke buigdruksterkte rekening houdend met \blooi en \blaatim\berfecties N/m 2 Gf Vezelgewichts\bercentage % G 12 Afschuifmodulus (glijdingsmodulus) in de materiaalhoofdrichtingen (1 en 2) in het vlak van een orthotroo\b laminaat N/m 2 k Helling van de dubbellogaritmische vermoeiingssterktekromme - I (i) Traagheidsmoment van (deel i van) een liggerdoorsnede m 4 L Overs\banning van een ligger m m , n A ant al termen in lengte res\bec tievelijk breedte van een \bl aat bij knikbel asting - M Y, Ed Rekenwaarde van het o\btredende moment om de Y-as Nm M Z,Ed Rekenwaarde van het o\btredende moment om de Z-as Nm M Y, Rd Rekenwaarde van de momentweerstand om de Y-as Nm M Z,Rd Rekenwaarde van de momentweerstand om de Z-as Nm N Algemene aanduiding van aantal belastingwisselingen tot breuk in een vermoeiingsbelasting - N Ed Rekenwaarde van de o\btredende normaalkracht N N Rd Rekenwaarde van de weerstand o\b normaalkracht N N t,Rd Rekenwaarde van de weerstand o\b normaaltrekkracht N N c,Rd Rekenwaarde van de weerstand o\b normaaldrukkracht N n Aantal belastingswisselingen (vermoeiing) - CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 21 22-11-19 11:58 \f\f CROW-CUR Aanbeveling 96:2019 Symbool Omschrijving Eenhei\f n G root te van de steek\broef bij be\baling van de sterk tewaarde - n E\f\bonent afhankelijk van het ty\be vezelversterking in de formule voor de krui\bconversiefactor - P b Knikl ast van een ligger N q Gelijkmatig verdeelde belasting \ber lengte N/m R Verhouding tussen de minimale en ma\fimale waarde van de s\banning bij vermoeiing - R Re\bresentatieve (karakteristieke of nominale) draagvermogen c.q. sterkte van de constructie (Resistance) N/m 2 Rk Karakteristieke sterktewaarde N/m 2 Rm Gemiddelde sterktewaarde van de steek\broef N/m 2 r Straal (van een buis) m S Algemene aanduiding voor wissels\banning of ?rek bij vermoeiing N/m 2 s Efect van de re\bresentatieve (karakteristieke of nominale) belasting (Solicitation) - s Standaardafwijking van de steek\broef - T Ed Rekenwaarde van het o\btredende torsiemoment Nm T t,Ed Rekenwaarde van de inwendige St. Venantse wringing Nm T w,Ed Rekenwaarde van de inwendige wringing met verhinderde welving Nm T Rd Rekenwaarde van de torsieweerstand Nm T g Glasovergangstem\beratuur °C T m Smelttem\beratuur °C t Wanddik te (van een buis) m t Tijdsduur van de belastingen in de formule voor de krui\bconversiefactor hr t Dikte van een laminaat m u bij Bijkomende doorbuiging m u eind Doorbuiging in de eindtoestand (zakking) m u el Tijdsonafhankelijk deel van de vervorming m u kr Tijdsafhankelijk deel van de vervorming m u on Tijdsonafhankelijke vervorming door een \bermanent o\b het constructieonderdeel werkende belasting m u tot Totale vervorming m u ze Zeeg m V f Vezelvolume\bercentage % V f Harsvolume\bercentage % V \f Variatiecoëfciënt - V Y, Ed Rekenwaarde van de o\btredende dwarskracht in de Y-richting N V Z,Ed Rekenwaarde van de o\btredende dwarskracht in de Z-richting N V Y, Rd Rekenwaarde van de dwarskrachtweerstand in de Y-richting N V Z,Rd Rekenwaarde van de dwarskrachtweerstand in de Z-richting N w tot Totale doorbuiging m W f Vezelmassa\bercentage % W y,z Weerstandsmoment in y- en z-richting m 3 Xk Karakteristieke waarde van de materiaal- of \broducteigenscha\b - X n Nominale waarde van de materiaal- of \broducteigenscha\b - CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 22 22-11-19 11:58 Hoofdstuk 1 ? A l g e m e e n \f3 Griekse symbolen _1,2,3 Lineaire thermische uitzettingscoëfciënten in de materiaalhoofdrichtingen 1, 2, 3 K -1 _hars Lineaire thermische uitzettingscoëfciënt van de hars K -1 aM Materiaalfactor - aM1,2 Partiële materiaalfactoren - a12,Rk Karakteristieke waarde van de afschuifrekgrens in het vlak van een lamel - ?o Rekken ter \bl aat se van de neutrale lijn van het l aminaat - ?1,Rk Karak teristieke waarde van de rekgrens in de vezelhoofdrichting (1-richting) van een l amel - ?2,Rk Karak teristieke waarde van de rekgrens in de vezelhoofdrichting (2-richting) van een l amel - ?\f,Ed Rekenwaarde van de o\btredende rek in de \f-richting van een laminaat - ?y,Ed Rekenwaarde van de o\btredende rek in de y-richting van een laminaat - d Correctiefactor voor de vorm van de doorsnede van de ligger - dc Conversiefactor totaal in rekening te brengen- dca Conversiefactor voor lijmverbindingen - dcf Conversiefactor voor vermoeiingsefecten - dcv Conversiefactor voor krui\befecten - dct Conversiefactor voor tem\beratuurefecten - dcm Conversiefactor voor efecten van water(dam\b) - aF Belastingsfactor- e Hoek met de 1-richting van een l amel of een l aminaat rad g Krommingen van het laminaat 1/m a\f y,Ed Rekenwaarde van de o\btredende afschuifrek in het vlak van een laminaat - h1,2,3 Thermische geleidingcoëfciënt in materiaalhoofdrichting 1,2,3 W/m 2K hf, r Thermische geleidingscoëfciënt van vezel res\b. hars W/m 2K i12 Dwarscontractiecoëfciënt in de materiaalhoofdrichtingen (1 en 2) in het vlak van een orthotroo\b laminaat- lf Soortelijke massa van de vezel kg/m 3 lr Soortelijke massa van de hars kg/m 3 o12,Rd Rekenwaarde van de schuifsterk te in het vl ak van een l amel N/m 2 o\f y,Rk Karakteristieke schuifsterkte in het vlak van de beschouwde dwarskracht N/m 2 o\f y,st ab,Rk Karakteristieke schuifsterkte rekening houdend met \blooi en \blaatim\berfecties N/m 2 o\fz,Ed Rekenwaarde van de o\btredende interlaminaire schuifs\bannning van een laminaat in het \f-z vl ak N/m 2 o\fz,Rd Rekenwaarde van de interlaminaire schuifsterkte van een laminaat in het \f-z vlak N/m 2 oyz,Rk Karakteristieke interlaminaire schuifsterkte van een laminaat in het y-z vlak N/m 2 (Y)E(i)I(i) (Samengestelde) buigstijfheid N/m 2 (Y)G(i)A(i) (Samengestelde) afschuifstijfheid N m S\banning N/m 2 mam\b S\banningsam\blitude bij wisselende belasting N/m 2 m1,Ed S\banning in de vezelhoofdrichting (1-richting) van een lamel N/m 2 m2,Ed S\banning loodrecht o\b de vezelhoofdrichting (2-richting) van een lamel N/m 2 mz,Ed Rekenwaarde van de o\btredende interlaminaire s\bannning loodrecht o\b het \blaatvlak N/m 2 mz,Rd Rekenwaarde van de interl aminaire druk- of trek sterk te loodrecht o\b het \bl aat vl ak N/m 2 CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 23 22-11-19 11:58 \f4 CROW-CUR Aanbeveling 96:2019 1.6 Afsp\baken voo\b as-o\biëntaties De aangehouden vezelhoeveelheden, vezeloriëntaties en laminaatoriëntaties van een VVK moeten e e n dui di g b e s\fh reve n of we e rg e g eve n zijn . Voor vezels, lamellen, laminaten en \fonstru\ftie-elementen worden de asoriëntaties als aangegeven in guur 1-1 t /m guur 1- 4 aan g e h o u d e n . Er g e ldt: voor lamelassen wordt de \fodering 1, 2, 3 gebruikt, voor de laminaatassen de \foderingen x, y, z; voor de globale assen van een \fonstru\ftie element wordt aanbevolen gebruik te maken van de \fo d e rin g e n X , Y, Z; de hoek e is d e h o e k tus se n d e 1-ri\fhtin g van e e n l am e l e n d e x-ri\fhtin g van h et l am in aat . D e keuze van de 1-ri\fhting van een lamel is gerelateerd aan de vezeloriëntatie van het lamel. Vo o r e e n 0/9 0 ° l am e l g e ldt dat e e n d e e l van d e ve ze l s o n d e r e e n h o e k van 0 ° e n e e n d e e l o n d e r e e n hoek van 90° georiënteerd zijn ten opzi\fhte van de 1-ri\fhting van het lamel. Voor een +/- 45° lamel geldt dat de vezels onder een hoek van +45° en -45° georiënteerd zijn ten opzi\fhte van de 1-ri\fhting van het lamel. Voor een random georiënteerd lamel mag de 1-ri\fhting vrij gekozen worden. Gebrui - kelijk is de 1-ri\fhting van een CSM lamel gelijk te nemen aan de x-ri\fhting van het laminaat. De hoeveelheid vezels in de vers\fhillende ri\fhtingen van een lamel of laminaat wordt uitgedrukt in: een per\fentage [%] van de aanwezige vezelversterking in het lamel of laminaat; óf het oppervlaktegewi\fht van de vezelversterking in g/m 2. Opme\bking De x-ri\fhting van een laminaat is vaak wel de ri\fhting met de meeste vezels, maar hoeft daar niet mee samen te vallen. Een keuze van de ri\fhting wordt veelal logis\fherwijze gere - lateerd aan de positionering van het laminaat in het \fonstru\ftie-element, zie guur 1-4. Figuur 1-1. Referentie-assen elementaire vezel. Figuur 1-2. Re fe re nt ie-a s s e n l a mel met ve zel ho ofd r i\f ht i ng 1 . CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 24 22-11-19 11:58 Hoofdstuk 1 ? A l g e m e e n \f5 Figuur 1-3. Re fe re nt ie-a s ge or ië nte e rd l a mel a\b \f d (1 , 2) te n opz i\f hte v a n glo\b ale l a m i n a at a s s e n ( x , y) (v l a k A B CD). Figuur 1-4. C o örd i n ate n s y s te me n \fomp one nt e n do or s ne de ( X , Y e n Z), i n\flu s ie f l a m i n a at v l a k ke n A B CD (z ie g uu r 1-3). CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 25 22-11-19 11:58 \f6 CROW-CUR Aanbeveling 96:2019 \f.1 Eisen \f.1.1 Fundamentele eisen Het ontwerp en de berekening van een vezelversterkte kunststof \fonstru\ftie moeten voldoen aan de a lg e m e n e re g e l s in N EN-EN 199 0, N EN-EN 1 991 e n d e b ijb e h o re n d e N e d e r l an dse N atio n a le B ijl a - gen. Voor zover in dit do\fument wordt verwezen naar een NEN-EN norm waarvoor er een Nederlandse N atio n a le B ijl a g e b e s t aat , is d e ze b ijl a g e m e d e van to e p as sin g (zie hie r vo o r 1 . 2). Verder zijn de in dit hoofdstuk vermelde aanvullende bepalingen van toepassing. D e f un dam e nte le e ise n in h o ofds tuk 2 van N EN-EN 1 99 0 zijn van to e p as sin g , waarb ij g e ldt dat: het ontwerp is gebaseerd op grenstoestanden met de in NEN-EN 1990 en NEN-EN 1991 voorge - s\fhreven belastingen en belasting\fombinaties; d e vo o rg e s\fh reve n re g e l s e n p ro \fe dure s in d e ze CROW- CU R A an b eve lin g vo o r we e r s t an d e n , bruikbaarheid en duurzaamheid zijn toegepast; aangetoond is dat de in een berekening aangehouden me\fhanis\fhe eigens\fhappen en geometri - s\fhe toleranties zijn gerealiseerd, waarbij dit ten minste is beoordeeld op de meest ongunstige lo\fatie in de \fonstru\ftie en waarbij rekening is gehouden met de mogelijke invloeden van additie - ven en het produ\ftiepro\fes en met de afname van de eigens\fhappen gedurende de ontwerp - levensduur. Opme\bkingRi\fhtlijnen voor het door testen onderbouwen respe\ftievelijk aantonen zijn opgenomen in bijlage B. \f.1.\f Bet\bouwbaa\bheid Voorges\fhreven of overeengekomen betrouwbaarheidsniveaus moeten worden bereikt door het kwaliteitsbeheer in het ontwerp, de berekening en de uitvoering, \fonform NEN-EN 1990 en Euro - pese produ\ft- en uitvoeringsnormen voor vezelversterkte kunststofen, voor zover bes\fhikbaar. Opme\bking Vo o r p ultr usie is N EN-EN 1 3 70 6 b e s\fhikb aar a l s p ro du \f t- e n uit vo e rin gsn o rm . NEN-EN 13706 s\fhrijft geen betrouwbaarheidsniveau voor. Bij verwijzing naar NEN-EN 13706 moet het betrouwbaarheidsniveau nog worden aangetoond. \f.1.3 Ontwe\bplevensduu\b en duu\bzaamheid 2.1.3.1 Ontwerplevensduur De aan te houden of aangehouden ontwerplevensduur moet worden overeengekomen. Opme\bkingIn prin\fipe geldt voor de aan te houden ontwerplevensduur het uitgangspunt in de N atio n a le B ijl a g e b ij N EN-EN 1 99 0 (t a b e l N B1 - 2 . 1 e n N B 8 ? 2 . 1 van b ijl a g e A 1 ). 2.1.3.2 Duurzaamheid Een V VK-\fonstru\ftie moet gedurende de ontwerplevensduur met een bepaald veiligheidsniveau vo ld o e n aan d e e ise n va n b r uikb aa rh e i d , s te rk te e n s t a b ilite it . D it a lle s zo n d e r b e l an grijk ve r lie s aan gebruiksnut en zonder onvoorzien onderhoud. Onderdelen van V VK-\fonstru\fties moeten zodanig worden ontworpen dat: a) ze g e dure n d e d e o nt we rp leve nsdu ur, in b e ginse l zo n d e r uit vo e ri g h e r s te l of ve r van gin g aan d e 2 G\bondslagen van het ontwe\bp en de be\bekening CUR Aanbeveling 96-2019_NL_bw.indd 26 22-11-19 11:58 Hoofdstuk 2 ? G ro n d s l a g e n v a n h et o nt we r p e n d e b e re ke n i n g \f7 eisen blijven voldoen. Hiertoe moet de faalkans aan het begin van de ontwerplevensduur zodanig klein zijn dat, rekening houdend met een normale toename van de faalkans door veroudering van de \fonstru\ftie, de faalkans aan het eind van de ontwerplevensduur nog onder de grenswaarde ligt; b) ze tij d e ns d e o nt we rp leve nsduur van d e \fo ns tr u \f tie waar van ze d e e l uitm ake n , é é n of m e e rm a le n kunnen worden geïnspe\fteerd en zo nodig zijn te herstellen, zodat gedurende de gehele ont - werplevensduur de faalkans van dat onderdeel onder de geëiste grenswaarde blijft. Opme\bking Voor V VK-\fonstru\fties is methode b aan te bevelen als met het materiaal in de \fonstru\f - tie s in b e p e rk te m ate e r varin g b e s t aat . B ij \fo rre \f te m ate riaa lke uze e n uit vo e rin g zijn V V K- \fonstru\fties in het algemeen onderhoudsarm. Conversiefa\ftoren verdis\fonteren te verwa\fhten efe\ften gedurende de levensduur van onder andere veroudering en omgevings \fondities. Bij het ontwerp van V VK-\fonstru\fties moet rekening worden gehouden met efe\ften die van invloed zijn o p d e e i g e ns\fh a p p e n . D it kan d o o r: a) d e m ate riaa lke uze, die m e d e b e p aa lt of e e n e i g e ns\fh ap w ijzi gt in d e tij d; b) het toepassen van een bes\fhermende maatregel, die voorkomt of beperkt dat een eigens\fhap in de tijd a\fhteruit gaat. De keuze voor een bes\fherming moet zijn gebaseerd op een afweging van gebruik, ontwerplevensduur, belastingen en noodzakelijk onderhoud; \f) bij de berekening of het ontwerp al rekening te houden met een bepaalde mate van a\fhteruitgang van e e n m ate riaa le i g e ns\fh a p in d e tij d of w ijzi gin g e n in b e l as tin g of ve r vo rm in g d o o r l an g e-duur - efe\ften die kunnen optreden, zoals kruip en vermoeiing. Opme\bking Ad b) Een bes\fhermende maatregel is bijvoorbeeld het aanbrengen van een \foating om het efe\ft van UV-straling te beperken. Een andere maatregel is het toevoegen van additieven aan het materiaal om het beter bestand te maken of om extra laagdikte aan te brengen in verband met te verwa\fhten slijtage of degradatie (ontwerptoeslag). Maatregelen ter bes\fherming van de \fonstru\ftie tegen veroudering en verwering zijn b e s\fh reve n in h o ofds tuk 4. Ad \f) Efe\ften van materiaaldegradatie worden verdis\fonteerd door toepassing van \fon- versie- of veiligheidsfa\ftoren. In re ke nin g te b re n g e n efe \f te n zijn: Ch e m is\fh e e n f ysis\fh e o m s t a n di gh e d e n waarin d e \fo ns tr u \f tie zi\fh b ev in dt , zo a l s: - U V (zie 4. 2 . 1 ); - te m p e r atuur sinv lo e d e n (zie